این اواخر خطر گستردە شدن ابعاد کشمکشهای قدیمی میان جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان و آغاز دوبارەی جنگ این دو کشور بر سرمنطقەی قرەباغ علیا در رسانەهای گروهی جهان انعکاس یافت. قرەباغ منطقەای محاط در قفقاز جنوبی و غرب جمهوری آذربایجان میباشد. بنا بە سرشماری سال ٢٠٠٦ جمعیت این سرزمین خودمختار١،٣٨٠٠٠٠ نفر میباشد. (https://ckb.wikipedia.org)
جنگ قرەباغ در میانەی زمستان ١٩٨٨ میلادی آغاز و تا مارس١٩٩٤ در بین اهالی ارمنی تبار و ترکهای آذری این منطقە ادامە یافت. هنگامی کە جنگ بە اوج خود رسید دولتهای خودمختار آذربایجان و ارمنستان کە تحت سلطەی جمهوری سوسیالیستی شوروی قرار داشتند، وارد میدان شدە و سعی بسیار در جهت پاکسازی نژادی ملتهای مقابل هم در این ناحیە بعملآوردند. در نهایت بیش از ٣٥ هزار نفر کشتە و بالغ بر٨٠٠ هزار نفر از ساکنان مناطق مورد منازعە در قرەباغ آوارە و مجبور بە کوچ اجباری شدند.
برای اینکە صلح و آرامش بار دیگر بە منطقە برگردد کوشش بسیاری بە عمل آمد و راه حلهای متعددی برای رفع این منازعەی قومی بە طرفین ارائە گردید، ولی هیچکدام از این راهکارها مؤثر واقع نشدە و نتیجەی مطلوبی بە دست نیامد و نهایتا وضعیت در حالت نە جنگ و نە صلح ثابت ماند. جنگ قرەباغ باعث قطع روابط دیپلماتیک آذربایجان و ترکیە با ارمنستان گردید. بە سبب مسدود کردن مرزها و پدید آمدن شرایطی تازە وضعیت جدیدی در قفقاز جنوبی بوجود آمد. هنگامی کە ایران، ترکیە، روسیە، آمریکا، فرانسە، سازمان امنیت و شورای همکاری اروپا و شورای امنیت سازمان ملل متحد با این نیت کە شرایط را بە حالت عادی برگردانند وارد عمل شدند، پروندەی قرەباغ وارد فاز بینالمللی شد.
بعد از اعلام آتشبس در ٢٤ دسامبر١٩٩٤، شورای عالی قرەباغ در انتخابات داخلی خود، روبرت کوچاریان را بە عنوان اولین رئیس جمهور این منطقە برگزید. البتە بە جز این، دو بار انتخابات پارلمانی در سالهای ١٩٩١ و١٩٩٥ در این منطقەی خودمختار برگزار شد.
در واقع، هم آذربایجان و هم ارمنستان برخلاف آنچە کە ادعا میکنند کشورهایی با جمعیت خالص ترک یا ارمنی میباشند، کشورهایی چند قومیتی هستند. کارنامەی حقوقبشری آنها قابل دفاع و درخشان نیست. برای نمونە جمهوری آذربایجان با تاتها کە یکی از قدیمی ترین قومهای جهان هستند و در شمال این سرزمین زندگی میکنند مشکلات و درگیریهای بسیاری دارد، چنانکە در مقطعی تصمیم بە محاصرەی منطقەی تاتها گرفت و در آستانەی اقدام برای پاکسازی قومی منطقەی تاتها، اسرائیل ضمن تهدید آذربایجان بە مداخلەی مستقیم دراین ماجرا، دولت این کشور را از هرگونە اقدامی کە منجر بە ژنوساید تاتهای یهودی شود برحذر داشت. جمهوری آذربایجان با کردها و ارامنە نیز رفتار مناسبی ندارد و اوج این خصومتها با کردها، دخالت مستقیم در فروپاشی و نابودی جمهوری کردی “لاچین” درسال ١٩٢٧ و مداخلە در امور منطقەی خودمختار قرەباغ بود کە جنگ خونین و ویرانگر شش سالە در این بخش از قفقاز را با ارامنە بە همراه داشت.
همچنین ارمنستان طرف دیگر ماجرا، علیرغم تاریخ طولانی همزیستی ارمنیها با کردها، در اوان استقلال ارمنستان از شوروی در ١٩٩١میلادی بە شیوەای هدفمند و برنامەریزی شدە بە دشمنی آشکار با کردها برخاستە و اوج این خصومتها، ممنوع کردن واژەی “کرد” و سعی در جهت از بین بردن هرآنچە با فرهنگ و ملیت کردهای این کشوردرارتباط است، میباشد. چنانچە کوشش میشد کە از واژەی ایزدی بە جای کرد استفادە شود در حالیکە ایزدیها کردهایی هستند کە دارای آیین ایزدی میباشند و کلمەی کرد با اتنیسیتە و هویت ملی مردمی عدەای از انسانها مرتبط است کە دارای ویژگیهای زبانی و فرهنگی خود باشند.
با این اوصاف این حقیقت بر کسی پوشیدە نیست کە احساسات نژادپرستانە و نگرش و کردار شونیستی در این دو کشور در اوج میباشند و این حالت، کوچ مردم قرەباغ و بخشهای دیگر قفقاز و ترک اجباری زادگاە و سرزمین اجدادی خود بە سوی کشورهای روسیە و بلاروس را موجب شدەاست.
قفقاز سرزمین بسیار قدیمی تاریخ میباشد. گذرگاه ورود اقوام و ملتهایی مانند آری(آریا)، خیون(هون)، خزر، سکیت(سکا) و ترکها بودەاست. آنان بە درازای تاریخ ١٥٠٠سالەی گذشتە سیمای اتنیکی این منطقە را تغییر دادند. هرودوت تاریخ نویس یونان باستان در ٢١٠٠ سال پیش بە این بخش از جهان سفر و از آن دیدار کردە و در کتابش از اقوامی همچون آلان، ایبروارمن نام میبرد و میگوید عشایر آنها در فراسوی کوه مادنی(ماد ئینی) یا آگری(کردی) و آرارات(ارمنی) کنونی پراکندە هستند.
آرمین و مادوین از ایالتهای امپراطوری ماد بودەاند. در این دو منطقە، تمدنهای باستانی وابستە بە اجداد کردهای امروزی متوطن بودەاند از جملە: ماننا، اورارتی، خال تی، گیلزان، مهران و خوبوشک کە مراحل ظهور و افول خود را در این سرزمینها گذرانیدەاند. کردها با استناد بە مدارک زبانی و تاریخی،امپراطوری”ماد” را یک شاهنشاهی کردی میدانند و تمامی جهان آن راپذیرفتە است. از اینرو استان آرمین(اطراف دریاچەی وان) و مادوین(از رودخانەی ارس تا اصفهان) را ماد(بزرگ و کوچک) می نامند. البتە ماد کوچک بعد از حملەی اسکندر مقدونی بە آسیا بە آتروپاتەن یا آذربایجان مشهور گردید.
تاریخ ملت کرد دور و درازاست و بە دورەی “کاشی”ها برمیگردد کە در حدود ٧٠٠٠ سال قبل در قفقاز و زاگرس دارای تمدن بودەاند و پدر مردم کرد و تمامی تمدنهای کردی و امپراطوری ماد می باشد کە در قرن پنجم قبل از میلاد دچار فروپاشی گردید.
در واقع ملت کرد بە سبب فقدان دولت مستقل در سدەهای نوزدە و بیستم میلادی دچار محنتهای فراوان و خرابی و کشتار و کوچاندن اجباری شدە و این مصائب چهرەی ملی و هویتی آن دچار تغییر کردەاست. متأسفانە رفتە رفتە آثار فرهنگی کردها در قفقاز بە اسامی غیر کردی تبدیل میشوند یا آنها را نادیدە می گیرند. این جنایت فرهنگی هم بە دست ارمنیها کە خود را هایک می نامند و هم توسط ترکهای آذری کە کردها در کردستان ترکیە و کردستان ایران آنها را بە غلط عجم میخوانند، انجام میگیرد.
تاریخ کردها در قفقاز برجستە و درخشان است. پادشاهی “روادی” و همچنین “شدادی” معروفتر از آن هستند کە بە شرح حال آنها پرداختە شود. آثار تاریخی بسیاری در قفقاز از یادگارهای پادشاهان کردتبار میباشد. هرچە باشد دشمنی ترکهای آذری(عجم) و ارامنە(هایک) و دوستی آنها با یکدیگر! نە تنها سودی برای کردهای قفقاز نداشتەاست، بلکە اسباب گرفتاری و دردسر و ناراحتی برای زندگی عادی ساکنان کردتبار در جنوب قفقاز بودەاند.
اینک دوبارە میرود آتش جنگ تازەای در قرەباغ افروختە شود و عقاید نژادپرستانە و قوم گرایی افراطی ترکهای آذری و ارمنیهای هایک زمینەساز ژنوساید و پاکسازی قومی و کشتار و ویرانی در آن منطقە و آوارگی و بیخانمانی برای کرد، ارمنی و ترک و سایر ساکنین این منطقە شود. از یاد نبریم کە دهها طایفە وعشیرەی کرد تا این لحظە در قفقاز زندگی می کنند، از جملە: جلالی، میلانی، زیلانی، حسنانی، جوادی، سلطانی، قرەچولی کە در مناطق آچمیادزین،سردارآباد،دارلاخیسک،ایتقران، نخچوان، قرەباغ، ایروان،ایمریتە وآقکند بسر میبرند. مردمان زیادی از اهالی کردتبار قفقاز بە دلیل جنگ ترکها و ارامنە منطقەی قفقاز را ترک کردە و وضعیت اتنیکی ــ قومی قفقاز و خصوصا قرەباغ در جهت دگرگونی وحشت انگیزی پیش و بیش از همە برای کردها متحول میشود و احتمالا تا ٥٠ سال آیندە بە ندرت بتوان یک نفر کردتبار را در قفقاز پیدا کرد!
درشمارهی٦٦٥ روزنامه «کوردستان» منتشر شده است