برگردان: آزاد کریمی
قاضی محمد رهبر و اولین رئیس جمهور کردستان، فردی با قابلیت بسیار در رهبری و نیز پیشوای افسانەای کردها در برهەای از زمان رهبری ملت کرد را در دست گرفت و چنان راهی را در پیش‌روی ملت خود قرارداد کە هنوز هم این ملت در آن مسیر گام برمی‌دارد. هر آنچە فلاسفە و اندیشمندان جهان دربارەی دولت و رهبری کردن مردم نوشتە و در کتابهای خود همچون ایدە از آن یاد نمودەاند، پیشوا بە صورت پراکتیک و عملی در مدت رهبری خود در جمهوری کردستان بە انجام رساند. او شمع فروزانی بود در ظلمات هزاران سالەی تاریخ یک ملت مصیبت‌دیدە.
پیشوا قاضی محمد در یک نطق تاریخی کە در روزنامەی “کوردستان” شمارەی ٧٢ مورخەی ٨ امردادماه ١٣٢٥شمسی منتشرشدە چنین می‌گوید: همانطورکە می‌دانید من برای احقاق حقوق حقەی ملت کرد در تلاشی بی وقفە هستم و آنرا مایەی افتخارخود می‌دانم. تا یک روز از زندگی من در جهان باقی ماندەاست، ازبذل جان خود دریغ نمی‌ورزم و بە همگان اثبات می‌کنم کە کرد لیاقت زندگی را دارد.
هنگامی کە دربارەی ژـ کاف، حزب دمکرات کردستان و جمهوری کردستان صحبت می‌شود، باید بە حقیقت نقش و تأثیربسزای پیشوا در کسب دستاوردهای تاریخی برای کردستان و ملت کرد اذعان نمود. برای کسانی کە می‌خواهند دربارەی جمهوری کردستان تحقیق کنند، باید ابتدا از افکار و اندیشەهای وی آغاز نمایند و اینکە جمهوری کردستان چە دستاوردهایی داشتەاست، همانطور کە “جعفرعلی” در کتاب “ملی‌گرایی و ناسیونالیزم کرد” اینچنین دربارەی پیشوا می‌نویسد: اگر جنبش ناسیونالیستی کرد در اوایل سدەی بیستم بدون یادکردن از نقش شیخ محمود برزنجی ناقص و نامفهوم می‌شود، صحبت کردن دربارەی ژـ کاف و حزب دمکرات کردستان، همچون یک دستاورد تاریخی ملی گرایی کرد در کردستان ایران بدون نام قاضی محمد خالی از نقص نیست.
اگربه اجمال به اوان جوانی پیشوا نگاهی بیندازیم، مشاهدە می‌کنیم کە ایشان هموارە در حال کنکاش برای افزایش معلومات و دانش خود بودە و کوشش نمودە دانش خود را در راە خدمت بە مردم بکار بگیرند. پیشوا شخصی آگاە، سریع‌الانتقال بودە و بە چندین زبانی آشنایی وتسلط کافی داشتەاست. در روزنامەی “کوردستان” شمارەی ١٥ دورەی دوم با این زبان دربارەی پیشوا صحبت شدەاست:
اوعلوم دینی و فلسفەی قدیم و ادبیات فارسی و عربی را در مهاباد و درخدمت اساتید دانشمند آن منطقە فرا گرفتەبود. درایام نوجوانی او را درعلوم زمان خود استاد می‌دانستند. بعد ازاخذ اجازەی قضاوت، بطور جدی وارد فعالیتهای اجتماعی شد و بدون دریافت دستمزد و حقوق، سمت بازرسی اداره‌ی فرهنگ مهاباد را پذیرفت. اولین مدرسە بە سبک مدرن حاصل تلاش و کوشش ایشان بودە کە خود مدیریت و سرپرستی آن را برعهده داشت و در آنجا نیز تدریس می‌نمود.
سنگ بنای اولین بیمارستان مدرن مهاباد نیز با دستان وی گذاشتەشد و تحت نظارت ایشان شروع بە فعالیت نمود.
پیشوا قاضی محمد زبان شناس بزرگ زمان خود بودە و قادر بە تکلم بە ٦ زبان مختلف بودەاست. در اندک زمانی زبانهای انگلیسی، روسی و فرانسوی را فرا گرفتە و جدای از آن آشنایی کاملی با زبانهای عربی، فارسی و ترکی داشتەاست.
پیشوا درعلوم دینی تبحر وافر داشتە و قاضی مهاباد بود. وی هموارە در پی مطالعەی مسائل جدید و آراء و اندیشەهای تازه بود. بە همین دلیل در کتابخانه‌ی شخصی او کتابهایی با اندیشەها و افکار گوناگون بە چشم می‌خورد. جلال ملکشاە پس از بازدید از کتابخانەی پیشوا قاضی محمد می گوید: انواع کتاب با مضامین و عناوین گوناگون در کتابخانه‌ی پیشوا موجود است کە حاکی از وسعت اندیشە و عمق افکار ایشان می‌باشد، در یک گوشە انجیل چهارگانە و در بخشی دیگر کتابهای بسیاری در زمینەی رومان، شعر، فلسفە و تاریخی وعلمی دیدە می‌شود.
٧٠ سال پیش، در یک منطقەی عقب ماندە از جهان کە مردم آن آگاهی چندانی از وضعیت جهان نداشتند، پیشوا خطاب بە مردم خود می‌گوید: برادران گرامی! بندە از شما می‌خواهم کە تنها جنگجو نباشید، بلکە چنان سلاحی بدست گیرید کە بتوانید با لشکر ملت‌های دیگر برابری کنید، این سلاح نیز علم و دانش است. دوران جنگ بە پایان رسیدەاست، اکنون هنگام هنرنمایی است. من از شما می‌خواهم کە با سلاح علم و اندیشە بە جنگ دشمن بروید. سلاح بدون عقل و اندیشە کارگرنیست. اما متأسفم کە فئودال‌ها حاضر نیستند از ثمرەی خواندن بهره‌مند شوند. اگر بگویم فرزندان یا برادرانتان را بە من بسپارید تا آنها رابە جبهەی نبرد گسیل نمایم، باکی ندارند. اما اگر بگویم آنها را برای کسب سواد و دانش بە مدرسە می‌فرستم، ناخرسند گشتە و عذرناموجە می‌آورند، اگربگویم کە در آبادی خود دبستانی دایر کنید، سکوت اختیار می‌کنند.
با ملاحظە سطور مذکور درمی‌یابیم کە پیشوا بە معنای واقع کلمە رهبری مترقی و پیشرو بودەاست و ایجاد رفرم و اصلاحات در ساختار جامعەی کردستان بخش مهمی از اندیشە و افکار وی را بە خود مشغول نمودە بود. وقتی بە روزنامەی “کوردستان” آن روزگار نظربیاندازیم می‌بینییم کە واژەهایی نظیر: ترقی، پیشرفت و یادگیری علم و دانش و توسعە و پیشرفت، بە کرات در میانەی گفتەها و نطق‌های ایشان بە چشـم می‌خورند. با این حال برای ایشان مفهوم تجدد و نوخواهی و ترقی و توسعە بە معنای بهرە جستن از ابزار وت کنیکهای نو نبودند، بلکە پیشوا درمدت تصدی پست ریاست جمهوری کردستان همراە با کوشش برای نوگرایی در جامعەی کردستان با ابزارهای مدرن و پیشرفتە، با همەی توانایی در تلاش بود با روشهای اصولی، تمامی دروازەهای مرتبط با پروسەی توسعە و ترقی جامعەی کردستان برای “انسان کرد” گشودە گردند.
پیشوا در یکی از گردهمایی‌های خود دربارەی “روح و سرشت ملی کردی” چنین سخن بە میان می‌آورد: اکنون در سایەی نیرو و توان آزادی، چشم و گوش ما نیزباز شده است و یک بار دیگرطعمه‌ی چنگال بیدادگری نخواهیم شد. “ملت کرد” بە جز احقاق حقوق خود از دیگران طلب دیگری ندارد. کردها می‌خواهند زبان مادری خود را بیاموزند، ازمنابع و سرمایەهای طبیعی سرزمین خود بهرەبردە و دارای کارخانە و منابع خود باشند. کردها قصد تجاوز بە سرزمین هیچ ملت دیگری را ندارند.
پیشوا قاضی محمد آن انسان برجستەی کاریزماتیکی بود کە ظلمات جهل و نادانی را روشنی بخشید. مرهمی بود برای زخم هزاران سالەی کرد، بارانی رحمتی بود بر شورەزار بندگی و سرسپردگی. ایشان رهبری و پیشوایی ملت کرد را بە عهدە گرفت و با ابلاغ پیام آزادیبخش خود، نیروی خفتەی ملت کرد را بیدارکرد، کاخ سربلندی و اقتدار و استقلال ملت کرد را بر ویرانه‌های تاریکی و ناامیدی برپا نمود.
هنگامی کە مردم هندوستان یک رهبرکاریزما بە نام “مهاتما گاندی” و آفریقایی‌ها رهبری بە نام “نلسون ماندلا” دارند، کردها نیز از داشتن کاریزما محروم نبودەاند: پیشوا قاضی محمد نمونەی والای کاریزما و رهبر ملت کرد است. درحقیقت سطح اندیشە وعملکرد پیشوا قاضی محمد نە تنها از گاندی و ماندلا کمتر نیست، بلکە در واقع ایشان گفتار را بە کردار مبدل نمودە کە تعداد نادری از رهبران جهان قادر بە انجام چنین کاری است.
بسیار بجاست کە روز یازدهم اردیبهشت ١٢٧٩ شمسی (٣٠ آوریل ١٩٠٠ میلادی ) کە زادروز ایشان می‌باشد، بە عنوان یک روز ملی و میهنی ثبت گردد و سالانه با احترام از آن یاد شود. یازدهم اردیبهشت روز میلاد کسی است کە تاریخ معاصر کرد را متحول نمودە و آغازگر فصل نوینی از ناسیونالیزم کردی بود.
درشماره‌ی٦٥٥ روزنامه «کوردستان» منتشر شده است
