سیاست و جهانی شدن

جهانی شدن برای شماری از فعالین سیاسی و مدنی یادآور کتابهای “پایان تاریخ” فرانسیس فوکویاما و “برخورد تمدن‌ها”ی ساموئل هانتینگتون است. هر دو کتاب بر نظم نوین جهانی تأکید کردەاند. فوکویاما بر این باور بود که‌ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، لیبرال دمکراسی همه‌ جهان را فرا خواهد گرفت. اما هانتینگتون معتقد بود که‌ در جهان نو، فرهنگ به‌ سرچشمه‌ی ایجاد تنش و جنگ تبدیل خواهد شد و تمدن‌های مختلف به‌ رویارویی و جنگ با یکدیگر خواهند پرداخت. گذر زمان مشخص کرد که‌ هر دو نظریه‌ و جهانبینی اشتباه‌ بودند. با گذشت نزدیک به‌ 25 سال از انتشار کتاب “پایان تاریخ” در سال 1992، هنوز هم روسیه‌ و چین از یک سیستمی لیبرال دمکراسی برخوردار نیستند و تنها کاپیتالیزم (اقتصاد آزاد) را پذیرفتند. همچنین تداوم رژیمهای اسلامی تندرو همچون جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی نشانگر نادرستی نظریات فوکویاما در ترسیم نظم نوین جهانی بود. هانتینگتون هم که‌ در سال 1993 کتاب “برخورد تمدن ها” را چاپ کرد، بجای تأکید بر جنگ ایدئولوژی و اقتصادها، بر جنگ تمدن ها به‌ عنوان مشخصه‌ی برجسته‌ی جهان نو تأکید نمود. برخلاف پیشبینی‌های هانتینگتون، اکثریت جنگهایی که‌ از دهه‌ی 90 میلادی به‌ بعد رخ داند، جنگهای داخلی بودند. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تا اوایل قرن 21، 116 جنگ رخ داد که‌ 89 مورد آن جنگهای داخلی و تنها 20 مورد جنگهای بین المللی بودند (Nye,216). اگرچه‌ دیدگاه‌های فوکویاما و هانتینگتون در تبیین جهان نو نادرست بودند، ولی نظر هر دو در این مورد درست بود که‌ ما در دوران و جهان جدیدی زندگی میکنیم. این جهان نو بر چه‌ اصولی پایه‌گذاری شده‌ است؟ سیاست به‌ معنای روابط بین دولتها و مسأله‌ی دستیابی به‌ قدرت و هژمونی در نظم نوین جهانی چگونه‌ است؟ ناسیونالیزم کردی در عصر جهانی شدن چه‌ تغییراتی کرده‌ است؟
جهانی شدن و انقلاب اطلاعات
جهان نو جهانی وابسته‌تر و درهم پیچیده‌تر است. در جهان نو رابطە و وابستگی میان دولتها، گروهها و افراد مختلف با یکدیگر بسیار بیشتر شده‌است. جهانی شدن تا حد زیادی برمبنای انقلاب تکنولوژی و اطلاعات پایه‌ریزی شده‌ است. انقلاب اطلاعات هزینه‌ی ارتباطات را بسیار کاهش دادە و سرعت ارتباطات را بسیار بالا برده‌است. بطور مثال در سال 1993 تنها 50 سایت در جهان وجود داشت، این تعداد تا سال 2010 به‌ 255 میلیون سایت افزایش یافت (Nye, 298). در سال 1930، هزینه‌ یک ارتباط تلفنی کوتاه‌ نزدیک 250 دلار بود که‌ این هزینه‌ اینک به‌ بسیار کمتر از یک دلار رسیده‌ است. اکنون استفاده‌ از فیسبوک، سکایپ و … هزینه‌ی ارتباطات را تا حد رایگان کاهش داده‌ است. در سال 1991 تنها 1% جمعیت جهان به‌ اینترنت دسترسی داشتند، ولی اکنون نزدیک به‌ 40% جمعیت جهان یعنی بیش از 3 میلیارد نفر از اینترنت استفاده‌ میکنند. در سال 2004 که‌ مارک زاکربرگ شبکه‌ اجتماعی فیسبوک را درست کرد، نزدیک به‌ یک میلیون نفر کاربر فیسبوک وجود داشت. شمار کاربران فیسبوک از سال 2004 تا 2013 از یک میلیون نفر به‌ بیش از یک میلیارد نفر رسیده‌ است.
جهانی شدن و وابستگی متقابل
ارتباطات و پیوند وسیع در عصر جهانی شدن بر حوزه‌های مختلف بازرگانی، بهداشت، جنگ، آموزش، سیاست و … تاثیر گذاشته‌ است. به‌ عبارت دیگر جهانی شدن از ابعادی اجتماعی، اقتصادی، نظامی، سیاسی و … برخوردار است. جهانی شدن موجب شده‌ که‌ انتقال کالا بسیار ساده‌تر، سریع‌تر و کم هزینه‌تر صورت گیرد و بدین ترتیب بازار تبادل کالا تا حد زیادی به‌ یک بازار جهانی تبدیل شود. تبادل کالا در گذشته‌ نیز وجود داشته‌، اما این مسأله‌ در چند دهه‌ی اخیر سرعت و وسعت چشمگیری گرفته‌ است. امروزه‌ شرکتهایی بوجود آمده‌ که‌ صاحبان آن اهل چند کشور مختلف هستند و این شرکتها در بیشتر کشورهای جهان نمایندگی دارند. اکنون نزدیک به‌ نصف کل محصولات صنعتی بدست شرکتهای چندملیتی تولید میشود. بطور مثال شرکت جنرال الکتریک موتور (General Electric Motor)که‌ یک شرکت آمریکایی است و به‌ تنهایی از بسیاری از کشورهای جهان ثروتمندتر است، بیش از نصف کارمندانش یعنی نزدیک 300 هزار کارمند در خارج از آمریکا هستند (Economist). بسیاری از این شرکتهای بزرگ تلاش میکنند تا سیاست و قوانین کشورهای دیگر را در راستای منافعشان تغییر دهند. امروزه‌ مناسبات اقتصادی میان کشورها نیز بسیار بیشتر شده‌است. بسیار از این روابط اقتصادی میان کشورها در عصر جهانی شدن، یک پیوند اقتصادی نامتقارن است. پیوند اقتصادی نامتقارن بدین معنا است که‌ در ارتباط اقتصادی بین دو کشور، وابستگی اقتصادی یکی از کشورها به‌ دیگری بیشتر است و هر دو کشور به‌ شیوه‌ای مساوی به‌ یکدیگر وابسته‌ نیستند. در وضعیت پیوند اقتصادی نامتقارن معمولا کشور دارای اقتصاد بزرگتر از برتری اقتصادی خود همچون اسلحه‌ای استفاده‌ میکند و با اعمال تحریمهای اقتصادی بر کشور دیگر، این کشور را بسوی تغییر سیاستهایش تشویق و ترغیب میکند.
بطور مثال اگر روابط اقتصادی اقلیم کردستان از سال 1991 تا 2015 با ترکیه‌ و ایران را در نظر بگیریم، درخواهیم یافت که‌ اکنون وابستگی اقتصادی اقلیم کردستان به‌ این کشورها بسیار بیشتر شده‌است. زیرا پیوند بیشتر همیشه‌ با نوعی از وابستگی بیشتر همراه‌ است. اگر دولت ترکیه‌ یا ایران، بهای سوخت را افزایش دهند، بهای انتقال کالا بالا خواهد رفت و خسارت اقتصادی زیادی متوجه‌ اقلیم کردستان خواهد شد. در روابط اقتصادی نامتقارن معمولا دست کشور دارای اقتصاد قوی‌تر باز است تا از راه‌ فشار اقتصادی سیاستهای کشور دیگر را تغییر دهد.
جنگ در عصر جهانی شدن
همچنین در عصر جهانی شدن، جنگ نامتقارن به‌ یکی از رایج ترین انواع جنگ تبدیل خواهد شد. جنگ نامتقارن به‌ جنگی گفته‌ میشود که‌ در آن یکی از طرفین اگرچه‌ قدرت کمتری دارد، اما میتواند وارد جنگ با طرف قوی‌تر شود. تروریسم برجسته‌ترین شکل جنگ نامتقارن در عصر جهانی شدن است. توان نظامی سازمان القاعده‌ در مقایسه‌ با توان نظامی آمریکا ناچیز است، اما با این حال القاعده‌ توانسته‌ و میتواند آمریکا را تهدید کند. اکنون هزاران نفر از کشورهای مختلف جهان به‌ گروه‌ افراطی داعش پیوستەاند، امری که‌ دو دهه‌ پیش امکان آن نبود. دو دهه‌ قبل امکان تشکیل سازمانی تروریستی همچون داعش که‌ از کشورهای مختلف جهان عضوگیری کند، وجود نداشت. به‌ عبارت دیگر تروریست ها هم از جهانی شدن، از انتقال سریع و ارتباطات وسیع سود برده‌اند.
برنده‌ شدن در جنگ در عصر جهانی شدن بیش از اینکه‌ محصول شجاعت و فداکاری سربازها باشد، محصول برخورداری از سلاح های پیشرفته‌ و اطلاعات دقیق است. نیروهای ائتلاف تاکنون بیشتر از طریق بمباران هوایی با داعش در موصل جنگیده‌اند؛ آنها از جنگنده‌های پیشرفته‌، خلبانان تحصیلکرده‌ و اطلاعات دقیق رادارها و ماهواره‌ها استفاده‌ کرده‌اند.
دیپلوماسی در عصر جهانی شدن
سیاست در عصر جهانی شدن بسیار پیچیده‌تر شده‌ است، زیرا پیوند میان دولتها بسیار وسیعتر شده‌ و همچنین شماری بازیگر غیردولتی در حوزه‌ سیاست بین‌الملل (یا سیاست جهانی) تاثیرگذار هستند. در جهان جدید تعیین اینکه‌ چه‌ مسأله‌ای داخلی و چه‌ مسأله‌ای مربوط به‌ سیاست خارجی است، بسیار دشوار شده‌است. در گذشته‌ دولتها، تنها بازیگران عرصه‌ سیاست بین‌الملل بودند، اما اینک گروههای درون یک کشور هر کدام در راستای منافعشان مستقیما با دولتها و جوامع دیگر تماس میگیرند. بطور مثال عده‌ای از نمایندگان کنگرە آمریگا نامه‌ای خطاب به‌ دولت ایران نوشتند و گفتند که‌ توافق آمریکا و ایران بر سر مسائل اتمی تنها تا پایان دوران ریاست جمهوری اوباما اعتبار و تداوم خواهد داشت. این در حالی است که‌ دولت آمریکا که‌ دولتی دمکراتیک است و بە آراء مردم متکی است، باید نمایندگی همه‌ی شهروندان آمریکا با دولتهای دیگر را داشته‌باشد. حتی در ایران هم عده‌ای از نمایندگان اصولگرا علیه‌ مذاکرات اتمی ایران و آمریکا، سخن گفتند و موضع گرفتند. در گذشته‌ روابط بین‌الملل تا حد زیادی محدود بە مناسبات میان دولتها بود که‌ از راه‌ سفارتخانه‌ها و دیپلومات‌ها انجام میگرفت. اکنون از یک فرد تا یک گروه‌ درون یک کشور میتواند بر دولتها و جوامع دیگر تأثیر بگذارد.
امنیت در عصر جهانی شدن
امروزە بسیاری از مفاهیم گذشته‌ بصورت اساسی تغییر کرده‌اند. بطور مثال در گذشته‌ اگر‌ از امنیت صحبت میشد، بیشتر تأکید بر نقش ارتش و پلیس در تأمین امنیت فیزیکی و جانی شهروندان بود. ارتش میبایست شهروندان را از تهدید برون مرزی دور نگهدارد و پلیس هم باید جان و مال شهروندان را از قاتلان و دزدها در یک چارچوب ملی محفوظ نگهدارد. به‌ همین دلیل از نظر مردم جنگهای اول و دوم جهانی مخرب و ویرانگر بودند، زیرا انسانهای بسیاری در این جنگها کشته‌ شدند. اما افراد کمی میدانند که‌ در سال 1918، نزدیک 18 میلیون نفرــ بسیار بیشتر از قربانیان جنگ جهانی اول ــ بدلیل مبتلا شدن به‌ یک ویروس آنفولانزا جان باختند. دیدگاه‌ انسان به‌ امنیت در گذشته‌ بیشتر یک دیدگاه‌ ملی محدود بود. اکنون دولتها ناگریزند تا در حوزه‌های بهداشت و پزشکی با یکدیگر همکاری کنند تا از شیوع برخی بیماریها و ویروسها جلوگیری کنند. از سال 1980 که‌ ویروس ایدز شناسایی شد، بیش از 20 میلیون نفر بدلیل ابتلا به‌ ایدز جان دادند و 40 میلیون فرد نیز به‌ این ویروس مبتلا شده‌اند (Nye). بدین ترتیب تعریف امنیت در عصر جهانی شدن پیچیده‌تر و جهانی تر شده‌است.
نتیجه‌گیری
جهانی شدن اشاره‌ به‌ پیوند و وابستگی متقابل میان دولتها، مردم، شرکتها و سازمانهای غیر دولتی است. همراه‌ با وسیع شدن ارتباطات، پیچیدگی حوزه‌های مختلف زندگی بیشتر شده‌ است. دکتر محمود صریح القلم در مقاله‌ی خود “سیاستمدار کیست؟”، مهمترین ویژگی یک سیاستمدار را آگاهی از وضعیت کشور و وضعیت بین‌الملل عنوان میکند. به‌ گفته‌ی صریح القلم، سیاستمدار در عصر جهانی شدن باید به‌ چند زبان بین‌المللی تسلط داشته‌ باشد. اگر سیاستمداری از وضعیت جدید و در حال تغییر جهان درک درستی نداشته‌ باشد، نمیتواند منافع گروهش را نیز حفظ کردە و توسعه‌ دهد. یک سیاستمدار خام با هر برنامه‌ی تلویزیونی بی بی سی، الجزیره‌ و … دچار هیجانات و سردرگمی سیاسی خواهد شد.

منابع:
Nye, Joseph S, David Welch, and Joseph S Nye. 2014. Understanding Global Conflict and Cooperation : an Introduction to Theory and History.
The Economist Online. “Biggest Transnational Companies” from the link:
http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2012/07/focus-1
Internet Users from www.internetlivestate.come
Facebook: 10years of social networking in numbers from the link:
http://www.theguardian.com/news/datablog/2014/feb/04/facebook-in-numbers-statistics
سیاستمدار کیست؟ به‌ قلم دکتر محمود سریع القلم
درشماره‌ی٦٥٩ روزنامه «کوردستان» منتشر شده‌ است