میراث فرهنگی کە دارای اهمیتی تاریخی و هویت‌طلبانە برای هر ملتی است، برای ملت کورد نیز ضرورتی انکارناشدنی بە شمار می‌رود. تاراج میراث فرهنگی ملت کورد و زدودن هویت آن توسط دشمنان این ملت، بە موضوعی حائز اهمیت تبدیل شدە، و کارشناسان حوزەی باستانشناسی و میراث فرهنگی معتقدند، بایستی با اهمیت بیشتری بە این مسألە پرداخت. از بین بردن و تخریب میراث فرهنگی در کوردستان از سوی مسئولان جمهوری اسلامی و افراد سودجو، امروزە بە خطری بزرگ در برابر تاریخ و شناسنامە و هویت ملت کورد مبدل گشتە است. برای شرح و تفصیل بیشتر این موضوع سایت “کوردستان و کورد”، گفتگویی با “هێمن مروانی”، کارشناس” ارشد باستانشناسی” ترتیب دادە است.
میراث فرهنگی چە بار معنایی‌ای دارد، آیا امروزە یک تعریف فراگیر و همە جانبە از این موضوع )آثار باستانی و فرهنگی( وجود دارد؟
میراث فرهنگی به کلیەی آثار باقی‌مانده از گذشتگان گفته می‌شود که دارای ارزش فرهنگی باشد. این آثار می‌تواند دربرگیرندهٔ آثار ملموس مانند بناهای باستانی یا آثار غیرملموس مانند آداب و رسوم یک منطقه باشد، که امروزه در حفظ آن برای آیندگان می‌کوشند. میراث فرهنگی منحصربه‌فرد، غیرقابل جایگزینی و در میان نسل‌ها از ارزش و احترام برخوردار است. چیزهای کوچک‌تر ازجمله آثار هنری و دیگر شاهکارهای فرهنگی در موزه‌ها و گالری‌های هنری گردآوری می‌شوند در حالی که برخی دیگر همچون بناهای باستانی در مجموع یک میراث فرهنگی شناخته می‌شود.
وقتی صحبت از میراث فرهنگی و آثار باستانی می‌شود بە چە شکلی از میراث فرهنگی کوردستان یاد می‌شود؟ میراث فرهنگ و باستانی ما در کوردستان ایران کدامند؟
وقتی صحبت از میراث فرهنگی ملت کورد می‌شود، ذهن ما بی‌درنگ بە یاد مادها و پادشاهی آنها می‌افتد. در واقع اولین دولت و حکومت فراگیر و متمدن در فلات ایران توسط مادها (کوردها) ایجاد شدە است، ولی امروزە بە دلایل سیاسی کوردها بە حاشیە راندە شدەاند.
میراث امروزەی ما، اگر بخواهیم نمونەهای برجستەای از آن در کوردستان ایران بیاوریم می‌توانیم بە مهمترین و برجستە ترین یادمان معماری مادها در شهر مهاباد بە نام “فقرقا” اشارە کنیم کە آرامگاە “دیاکۆ” و “فرورتیش” دو تن از شاهان اولیەی ماد می‌باشد. دیگر آرامگاه‌های صخرەای مادها در استان کرماشان واقع شدەاند. دخمەهای سکاوند، دوکان داوود، روانسر، برد عاشقان و دخمەی سرپل ذهاب همگی متعلق بە پادشاهی و تمدن مادها هستند. این‌ها همە میراث فرهنگی مادی و غیرمنقول و محسوس کورد بە شمار می‌آیند.
در مورد میراث غیرمادی و غیرمنقول و محسوس کوردستان نیز باید بە آداب و رسوم و زبان و سنن و داشتەهای تمدنی اشارە بکنم کە از لحاظ فرهنگی و معنوی در حقیقت ستون اصلی و محکم خیمەی فرهنگ و اصالت ما بە شمار می‌روند.
اهمیت و تاثیر میراث فرهنگی برای یک ملت هویت‌طلب در روند بە دولت رسیدن چە مواردی می‌باشد؟
اهمیت و تأثیر میراث فرهنگی برای یک ملت هویت‌خواه و مبارز حیاتی و ضروری است. همان طور کە می‌دانیم امروزە علم باستانشناسی بە نوعی هم در خدمت اصالت فرهنگی تمدن‌های گذشتە می‌باشد و هم اینکە دولت‌ها از آن بهرەبرداری سیاسی می‌کنند. جدای از این‌ها، ملت کورد در جریان مبارزات طولانی خویش با آگاهی از گذشتەی پربار و اصیل خویش، هموارە درصدد احیای حداقل این تمدن درخشان بودە است. در حال حاضر داشتن چنین فرهنگ دیرپا و کهنی بە عنوان یکی از عوامل مؤثر در اثبات حقانیت خواستەهای ملت کورد بە شمار می‌آید.
آیا میراث فرهنگی صرفأ دارای ارزش‌های معنوی می‌باشند یا ارزش و بهای مادی هم دارند؟
میراث فرهنگی، هم ارزش معنوی و هم ارزش مادی دارند. مجموعە اشیای یافت شدە از گورها، تپەها، قلعەها و اماکن باستانی بەجز ارزش معنوی، دارای ارزش مادی هم می‌باشند. در واقع در روزگار فعلی برای ملت کورد، ارزش معنوی و سیاسی این میراث کهن بشری بیشتر از ارزش مادی آن می‌باشد.
تعامل و برخورد حکومت‌های حاکم بر کورستان با آثار این ملت چگونە و در چە سطحی بودە است؟
تعامل و برخورد دولت‌های استعمارگر کوردستان در تمامی بخش‌های آن صرفأ ریشە در دیدگاهی امنیتی و تبعیض‌آمیز دارد. در کوردستان ایران، نە تنها هیچ توجهی بە آثار باستانی کوردها نمی‌شود و هیچ بودجەای برای نگهداری و حفاظت و حفاری هزینە نمی‌شود، بلکە حتی این میراث فرهنگی از سوی مسئولان و مقامات دولتی بە تاراج رفتە و تخریب هم شدە و می‌شوند. همگان بر این امر واقفند کە یاسر رفسنجانی سردەستەی مافیای تجارت اشیا و آثار عتیقە و باستانی در سطح کشوری و منطقەای بە حساب می‌آید. تپەهای باستانی کوردستان اغلب اوقات تبدیل بە پایگاه‌های سپاه پاسداران می‌شود کە در این صورت مورد تاراج و تخریب قرار می‌گیرند. همین اواخر یکی از اقوام فرماندار ویژەیی مهاباد “ایرج شجاعی” کە یک باند مافیای تجارت عتیقە را هم رهبری می‌کند دستگیر شد، ولی بە علت خویشاوندی با فرماندار غیربومی مهاباد، بلافاصلە آزاد شد. در مواردی دیگر زادگاه استاد “هێمن” شاعر محبوب و نامی کورد در روستای “لاچین” مهاباد مورد تخریب و چپاول حفاران غیرقانونی واقع گشت.
آیا شما موافق هستید کە کوردها، خود نیز تاکنون بە ارزش و اهمیت واقعی میراث فرهنگی و باستانی خویش واقف نیستند؟
بلی، صددرصد، متأسفانە آگاهی و روشنگری در مورد اهمیت میراث فرهنگی هنوز تبدیل بە یک ارزش در سطح جامعەی کوردستان نشدە است. تا دیروز مقولەی شکار پرندگان و حیوانات نادر و کم‌یاب ارزش بە حساب می‌آمد، ولی خوشبختانە امروز تبدیل بە یک ضد ارزش شدە است. تا رسیدن بە چنین روزی در مورد آثار باستانی، راه طولانی‌ای در پیش داریم. یک تفکر و دیدگاه غلط و نادرست در میان کوردستان ایران حاکم است بە این معنی اگر ما خودمان حفاری غیرمجاز نکنیم حکومت و مقامات و غیربومی‌ها همەی آثار ما را بە تاراج می‌برند، پس چە بهتر خودمان این کار را بکنیم!
بە نظر من اگر کانال‌های تلویزیونی احزاب کوردستانی فقط بە مدت یک دقیقە هر شب روی این موضوع کار کنند و آگاهی پخش کنند، یقینأ اهمیت و تأثیر زیادی در میان مردم خواهد داشت. متأسفانە مثل اینکە اپوزیسیون کوردی هنوز بە اهمیت و مهمی این مبحث واقف نگشتەاند و برایشان در اولویت نمی‌باشد.
از دیدگاه بندە و با توجە بە ارزش سیاسی و فرهنگی این مقولە، باید کسانی را کە آثار و میراث فرهنگی و باستانی خویش را تاراج و چپاول می‌کنند بە عنوان خائنان بە مرز و بوم کوردستان بە حساب آورد و آنها را بە سزای خویش رساند تا دیگران نیز از آن پند بگیرند.
وظیفە و حفاظت ا ز آثار فرهنگی و باستانی ما کە بخشی از هویت ما را تشکیل می‌دهد، بە عهدەی چە کسانی می‌باشد؟
در درجەی اول بە عهدەی مقامات و مسئولان حکومتی می‌باشد چون آنها دارای قدرت اجرایی و قانون‌گذاری هستند. در درجەی بعدی این خود مردم و تک تک افراد یک جامعە هستند کە باید با مسئولیت با این موضوع برخورد بکنند و قدر و اهمیت میراث فرهنگی و معنوی نیاکان خویش را بدانند و پاس بدارند. متأسفانە در دو دهەی اخیر باندها و تیم‌های حفاری غیرمجاز بە طور چشمگیری افزایش یافتە است، و حکومت هم برخورد جدی با آنها نمی‌کند و همچنین در مورد قانون خرید و فروش اشیاء عتیقە و حفاری غیرمجاز خلأ قانونی زیادی وجود دارد.
