“میزان مبارز بودن هر حزبی سیاسی از آنجا مشخص می‌شود که چگونه به گذشتەی خود به ویژه اشتباهاتش، نگاه می‌کند. حزب مبارز نباید از بیم اینکه گویا با بحث در مورد اشتباهات گذشته، دشمن را شاد می‌کند یا از اعتبار حزبش می‌کاهد. برعکس با اعتراف و برطرف کردن اشتباهات گذشته، شهرت حزب در بین مردم مورد بحث قرار می‌گیرد و جدیت و مسئولیت پذیری حزب را نشان می‌دهد.”
شهید دکتر قاسملو
اندیشەی بازنگری و تلاش برای رفرم و نوگرایی همراه با تأسیس حزب دموکرات بە وجود آمدە است. جریان این بازنگری در مراحل مختلف فعالیت و مبارزه‌ی حزب احتمالأ بە مانند هم نبوده و در برخی مواقع زمانی در حزب شاید کمرنگ و کم‌نقش بودە باشد، ولی طولی نکشیده که بە طور کلی احساس به ضرورت وجود آن شده است. بحث در مورد رفرم و نوگرایی در حزب دموکرات کوردستان که بخشی از ماهیت وجودی این حزب می‌باشد، ارتباطی مستقیم با جریان مدرنیزاسیون و نوگرایی شیوەی سیاست و فعالیت در سطح جنبش ملی کوردستان دارد.
در جریان جنبش ناسیونالیست کوردی، حزب دموکرات کوردستان همچون سازمانی سیاسی بر مبنایی صحیح و اصولی با برنامه و جهان بینی، تاکیتک و استراتژی تأسیس شدە است و همچون پدیدەای مدرن در رهبری جنبش بدان نگاه می‌شود. برای همین خودسازی و تلاش برای نوگرایی بخشی از ماهیت این حزب است. در حزب دموکرات تجدید نظر و انتقاد از اشتباهات و نواقص و معایب گذشته به معنای از میان برداشتن و کنارگذاشتن و انکار گذشته یا کم دانستن و زدودن تلاش و مبارزەی نسل‌های پیشین نیست. بلکه درک به ضرورتی سازمانی، سیاسی و اجتماعی است کە بدون آنکه با دیدگاهی ارزشی به گذشته نگاه شود، حزب خود را در برابر آیندەی ملتی پاسخگو و مسئول می‌داند.
پیش از هر چیز وقتی که در مورد بازنگری و نوگرایی در حزب دموکرات بحث می‌شود، بە طور کلی راه را بر در گذشتە ماندن و اندیشەی متعصبانه می‌بندد. نبودن چنین مانعی و اجازه دادن به تفکر آزاد و تعهد به دموکراسی بخش دیگری از ماهیت وجودی حزب می‌باشد، چنین رویکردی ارگانیسمی زنده را خلق کردە تا افراد با دیدی باز و دارای ایده، نحوه‌ی اندیشیدن خود را به روشی آزادانه بیان و تلاش کنند تا ایدەی خود را فعال کنند و بدان امیدوار باشند.
تلاش برای نوگرایی و نهادینە کردن نوع اندیشه و برنامەی جدید سیاسی و سازمانی در حزب دموکرات، ترغیب والای سازمانی پشتوانەی آن است. کە این امر در حزب همچون خصلت و اعتقادی غیرقابل تغییر در چارچوب بالاترین ارگان حزبی که”کنگره” باشد، موجود و تمایلات و امید به “تغییر” را در تمامی بسترها، بیشتر می‌کند. در کنگره بر اساس آن راهکارهای دموکراتیک برای چگونگی برگزاری و مدیریت کارهای سیاسی در آییننامەی داخلی ذکر شدەاند، صلاحیت و قدرت را به “اکثریت” اعضاء کنگره می‌دهد که در پروسەای دموکراتیک و انتخاباتی به نمایندگی از تمامی اعضاء حزب مشارکت و در هر عرصەای که ضرورت بازنگری ایجاب کند بە عمل آورده و بعدها تغییرات و نوگرایی را صورت دهند.
براساس آن وظایف و قدرتی که در آییننامەی داخلی حزب در کنگره همچون بالاترین ارگان حزبی مشخص کرده است، می‌توان بازنگری در دیدگاه و تفکرات رهبری حزب و خط مشی کلی، استراتژی و تاکتیک حزب و برنامه و آینننامه و رهبری حزب صورت گیرد. کنگره با رأی اکثریت اعضاء این قدرت را دارد که تغییراتی کلی انجام دهد. برای همین در حزب دموکرات نه تنها مانعی برای بازنگری و تغییرات وجود ندارد، بلکه بە واسطەی سازوکاری ارگانیک راه را برای چنین مسئلەای هموار کرده است.
برای بحث در مورد اهمیت دادن به بازنگری و احتمال هرگونه تغییرات تشکیلاتی و سیاسی در حزب دموکرات، کافیست به تعداد و نتایج کنگرەهای این حزب به ویژه در چهل سال گذشته نگاهی انداخته شود.
_ در مدت این چهل سال گذشته، حزب دموکرات سیزده کنگره برگزار کردە است (از کنگرەی چهار در 30/11/1358 تا کنگرەی 17 در تاریخ 19/٨/1398). بخشی از این کنگرەها در شرایط بسیار دشوار امنیتی برگزار شدەاند و با وجود اینکه رژیم جمهوری اسلامی ایران با برنامەهای مدون و صرف هزینەهای سنگین و تلاش برای توپباران و موشکباران آنان برآمدە، اما کنگرە برگزار شدە است.
_ با نگاهی به مصوبات این کنگرەها (گزارش و برنامه و آییننامه و قطع‌نامە و پیام‌ها) مشخص می‌شود، این حزب براساس ضرورت و بر مبنای درک و بررسی شرایط سیاسی و اجتماعی در چهار بعد جهانی، منطقەای، ایران و کوردستان، تغییراتی در دیدگاه و تفکر خود ایجاد کردە است. این تغییرات بە طور واضح نوع نگرش حزب در برابر قطب بندی سیاسی و اقتصادی جهان و اهداف آیندەی حزب با آوردن مختصری بر سوسیالیسم دموکراتیک در مقابل سوسیالیسم موجود، زلزلەای فکری و تشکیلاتی در حزب را ایجاد می‌کند. تغییر شعار استراتژی حزب از “دموکراسی برای ایران و خودمختاری برای کوردستان” به “تأسیس جمهوری کوردستان در چارچوب ایرانی فدرال” و دست‌یابی به حق تعیین سرنوشت ملت کورد در شرق کوردستان، همچون هدف حزب مشخص می‌باشند.
_ انتقال قدرت و تغییر در مدیریت در سطح رهبری در حزب دموکرات که بدون شک بخشی از خصایص نوگرایی در حزب كە تا کنون هم هست، پدیدەای مهم و بی‌نظیر می‌باشد. اگر نگاهی به فهرست اعضاء رهبری حزب که در کنگرەها انتخاب شدەاند، داشته باشیم؛ اثبات می‌کند که کمتر حزب کوردی و یا حتی منطقەای به اندازەی حزب دموکرات تغییراتی در رهبری خود ایجاد کردەاند.
در مدت این چهاردهەی گذشته، بە جز آنکه دەها شخص از اعضای رهبری حزب در نتیجەی انتخابات کنگره، تغییر کردەاند. بعد از شهادت دو دبیر کل این جزب، د. قاسملو و د. شرفکندی، چندین بار تغییراتی در رهبری حزب روی داده است. همچنان که بدان اشاره شد، چنین افتخاری فقط نصیب حزب دموکرات می‌شود. فقط در حزب دموکرات کوردستان است که دبیرکل‌های پیشین در ردەهای دیگر تشکیلاتی در درون حزب به فعالیت خود ادامه می‌دهند. دەها عضو دفتر سیاسی و عضو کمیتەی مرکزی قبلی وجود دارند که همەی آنان همچون شخصیت‌های طراز اول سیاسی در ردەهای مختلف حزبی حضور دارند و تبدیل به بخشی از سرمایەی معنوی حزب شدەاند.
شکی در این وجود ندارد که حزبی همانند حزب دموکرات، بازنگری و نوگرایی را نمی‌تواند تنها به ساختار ارگانیک و نظام تشکیلاتی این حزب گره دهد. زیرا در نهایت این انسان‌ها هستند كە ساختار را پایەریزی می‌کنند و بدان رنگ می‌بخشند. مادامی که چنین است، نوع و ماهیتی که در پس چنین مسئلەای هست و عقلیتی که بنیان چنین اندیشەی صحیحی را در سازمانی سیاسی بنا می‌نهد، بخش اساسی این بحث است. در اینجا نقش رهبر سیاسی و رهبر و پیشوا نمایان می‌شود. خوشبختانه حزب دموکرات کوردستان از این نظر، دارای پیشینه و سرمایەی بزرگ فکری و فلسفی از دو رهبر مشهور کورد (پیشوا قاضی محمد و د. قاسملو) است، كە برای این حزب بە جای مانده است. علاوه بر این دو رهبر، نباید نقش سایرین -به ویژه بعد از فقدان د. قاسلمو و د. شرفکندی- که هرکدام به سهم خود نقشی داشته و مدافع چنین خصلتی بودەاند را از قلم انداخت. همەی فعالین این حزب که بر اساس فرهنگ ویژەی تشکیلاتی -که آمیزەای از “پرنسیپ دموکراتیک” و “آزادی بیان”- تربیت شدەاند، میل به انتقاد و بازنگری و امیدوار بودن به تغییر و نوگرایی در وجودشان نهادینه شده است. برای همین بازبینی و رفرم در حزب دموکرات کوردستان اعتقادی بنیادی و به بخشی از خصلت سازمانی این حزب تبدیل و همچنان که بحث شد، ضامن و پشتوانەی این روند هم بالاترین ارگان حزبی که همان کنگره است، می‌باشد.
