دکتر قاسلمو: “دموکراسی در نزد ما به معنای پلورالیسم و آزادی اندیشه و بیان و فرهنگ است.”
د. قاسملو یکی از متفکرین جهان و جنبش ناسیونالیستی کوردستان بود که اعتقادی عمیق و ریشەای به مفهوم دموکراسی برای آیندەی ایران و تمام دنیا داشت.
در اندیشەی د. قاسلمو این دموکراسی است که می‌تواند ایران چندزبانی، چندفرهنگی و چندملیتی را درچارچوبی متمدن با اتحاد و تفاهم مشترک اداره کند، و هم‌زمان نیز آزادی را همچون بنیاد دموکراسی و موازی با پلورالیسم در بین مردم ایران حفظ و نگه دارد.
اما با توجه به انواع دموکراسی در جهان واقع که در بین کشورها به محک آزمایش گذاشته شده و می‌شود، آیا منظور د. قاسلمو کدام نوع از دموکراسی بوده است؟
دموکراسی اکثریت:
در این مدل از دموکراسی جریان سیاسی‌ای که بیشترین آراء را کسب کند، قدرت را در دست می‌گیرد، یعنی جریان مذکور دستگاه و حاکمیت اساسی برای مدیریت دولت را در اختیار دارد. این نوع دموکراسی بیشتر حاکمیتی مرگزگرا محسوب می‌شود، بە این دلیل که مرکز برای سایر بخش‌های کشور تصمیم‌گیری می‌کند.
با این تعریف از دموکراسی اکثریت، این مدل بیشتر در کشورهایی جوابگوست که از نظر زبانی، ملی و دینی یکدست باشند.
بر همین مبنا، مدل دموکراسی اکثریت برای کشور ایران که از نظر زبانی، ملی و دینی، کشوری پلورال است، نمی‌تواند مناسب باشد. زیرا آن ملتی که دارای اکثریت جمعیت باشد، می‌تواند بیشترین نسبت آراء را کسب و تمامی هستەهای قدرت را منوپول کند، کە آن زمان فرقی با دیکتاتوری سلطنتی و جمهوری اسلامی ندارد.
در چنین وضعیتی که دموکراسی اکثریت جوابگو نیست به معنای بازگشت به حاکمیت سلطنتی و اسلامی نمی‌باشد که متأسفانه برخی از احزاب سراسری در ایران خواستار آنند. آنچه در این شرایط لازمست، کارکردن برای به میدان آوردن و خلق مدلی دیگر از دموکراسی‌ست، کە دموکراسی توافقی می‌باشد.
دموکراسی توافقی:
این نوع از دموکراسی عبارتست از ایجاد فرصت مشارکت سیاسی برای تمامی احزاب و جریان‌های سیاسی که در آن کشور تأثیرات مستقیم یا غیرمستقیمی بر حیات جامعه دارند.
مدل دموکراسی توافقی در کشورهایی مناسب است که از منظر زبانی، ملی مذهبی، تفاوت‌های گستردەای در بین اتنیکهای آن کشور وجود داشته باشد. بدین معنا دارای جامعەای با تکثر زبانی، ملی و دینی باشد که بە جای آنکه حزبی سراسری بە شکل سازماندهی سیاسی، اجرای پروسەی دموکراسی را بر عهدە داشته باشد، احزاب محلی و منطقەای چنین نقشی ایفا می‌کنند؛ بە همین دلیل تمایلات افراد بیشتر بە سمت تفاوت‌های ملی، زبانی و ایدئولوژی‌ست.
بر این اساس روشن است که کشوری مانند ایران اگر بخواهد کشوری دموکراتیک باشد، مدل دموکراسی اکثریت در آن پاسخگو نیست، زیرا کە اکثر ویژگی‌های لازم را دارا نیست.
بە همین دلیل بە باور رهبر همیشه جاویدمان، د. قاسلمو آن مدلی که بتواند در آینده برای ایران مناسب و پاسخگو باشد و بخواهد از مشکلاتی -که بە دلیل عقلیت انحصارگرایانه و دیکتاتوری تاریخی حاکمان پیشین و کنونی این کشور بوجود آمده است- رهایی یابد همانا مدل دموکراسی توافقی می‌باشد.
بە دلیل ویژگی‌های مثبتی که دموکراسی توافقی دارد، حزب دموکرات کوردستان (حزب د. قاسلمو) در کنگره‌ی 13 با نگرش و مطالعەای که نسبت به مفهوم دموکراسی توافقی داشت، فدرالیسم را در جهت پاسخگویی بیشتر این مفهوم برای آیندەی ایران جایگزین دموکراسی می‌کند. زیرا نه تنها در بیشتر کشورهای دنیا فرم دموکراسی توافقی، فرمی فدرالی است؛ بلکە برای کشوری همچون ایران نیز با در نظرگرفتن ویژگی‌های یاد شدە، مدلی مناسب می‌باشد.
فلسفەی وجودی فدرالیسم تمرکززدایی در کشور است کە در برنامەی فعالیتی حزب دموکرات اکنون هم وجود دارد. یعنی تلاش فدرالیسم این است تا قدرت و حاکمیت را در بخش‌های مختلف کشور تقسیم کند و برای هر بخشی به مقدار مناسب، استقلال در مدیریت ببخشد. هم تقسیم قدرت و هم دادن استقلال در مدیریت، دو مفهوم سیاسی هستند، و فدرالیسم درصدد حل این مشکلات سیاسی است.
بدین ترتیب با فدرالیزەکردن ایران، تلاشی سیاسی بر مبنای خواست و ارادەی جریانات ملی در شرق کوردستان با پیشاهنگی حزب دموکرات کوردستان به گفتمان جنبش داخل و خارج ازکشور تبدیل شدە است.
ایران آینده نیاز به تأسیس نهادی لیبرال و پلورال دارد تا ارتباط بخش‌های مختلف این فدرالیسم را با مرکز هماهنگ سازمان دهد و فرهنگ سیاسی نوینی، که توافق و گفتگو و مشورت مبنای آن باشد، مدام در بین مراکز قدرت و ملیت‌های مختلف باشد و تقسیم قدرت و استقلال در مدیریت بخش‌های مختلف در کشور را سازماندهی کند.
