سازمان حقوق بشر ایران که به رصد و تحلیل وضعیت حقوق بشر در ایران می‌پردازد، در سیزدهمین گزارش سالانه خود از اجرا و آمار اعدام در کشور اعلام کرد که در سال ۲۰۲۰، حداقل ۲۶۷ نفر در ایران اعدام شده‌اند.
در این گزارش که با پشتیبانی «سازمان با هم علیه مجازات اعدام» (ECPM)» تهیه و منتشر شده، تاکید شده است که در سال گذشته میلادی، ایران «تنها کشوری بود که اعدام کودک-مجرمان را ادامه داد» و حداقل «چهار کودک-مجرم» در میان افراد اعدام شده بود.
دستگاه قضایی ایران در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به ترتیب ۲۷۳ و ۲۸۰ نفر را اعدام کرده بودند و در سال ۲۰۲۰، آمار اعدام در ایران کاهش اندکی داشته است.
در همین حال در سال گذشته تنها یک تن در ملاءعام اعدام شده است که بر اساس این گزارش «کمترین میزان در طول ۱۵ سال اخیر» بود، ولی به گفته مقام‌های سازمان حقوق بشر در ایران این موضوع الزاما نشان‌دهنده تغییر سیاست قوه قضاییه نیست و احتمالا به دلیل «محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری» کرونا بوده است.
در طول ماه‌های گذشته، انتقادات گسترده‌ای درباره اجرای حکم اعدام در ملاء عام مطرح شده بود. علاوه بر این در شبکه‌های اجتماعی نیز کارزارهای متعددی در مخالفت با اجرای حکم اعدام فعالیت داشتند.
سازمان حقوق بشر نیز در این زمینه نتایج نظرسنجی‌ای را که این سازمان انجام داده منتشر کرده که بر اساس آن ۷۰ درصد پاسخگویان با «مجازات مرگ» مخالف بوده‌اند و ۸۵ درصد پاسخگویان «با اجرای اعدام در ملاء عام و مجازات اعدام برای کسانی که در زمان ارتکاب جرم زیر ۱۸ سال سن داشته‌اند»، مخالف بوده‌اند.
محمود امیری مقدم، مدیر سازمان حقوق بشر ایران، با اشاره به افزایش فعالیت کمپین‌های مخالفت با اعدام در شبکه‌های اجتماعی گفته است که حکومت ایران از اعدام به عنوان ابزار «هراس‌افکنی در میان مردم استفاده می‌کند تا قدرت را حفظ کند» ولی روند اعتراض‌های مردم نشان داده که آنها «احساس ترس» ندارند و چنین رویکردی «خشم آنها را نسبت به اعدام‌ها برانگیخته است».
علاوه بر این میزان بخشش افراد محکوم به اعدام در سال ۲۰۲۰ نیز «افزایش چشمگیری» داشته و از «۳۷۴ مورد» در سال ۲۰۱۹ به «۶۶۲ مورد» در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته است.
سازمان حقوق بشر ایران در بخش دیگری از این گزارش با اشاره به صدور حکم اعدام برای فعالان سیاسی و مدنی نوشته است که در سال ۲۰۲۰، «تعداد اعدام‌ها در مناطق اتنیکی [قومی] سیستان و بلوچستان و کوردستان در مقایسه با دو سال گذشته افزایش قابل توجهی داشته است».
بر اساس این گزارش، روند رو به رشد اعدام در این مناطق در سال ۲۰۲۱ نیز ادامه دارد و «در یک ماه و نیم نخست این سال، زندانیان بلوچ یک سوم کل اعدام‌ها را تشکیل داده‌اند».
سازمان عفو بین‌الملل پیشتر گزارش داده بود که از ۲۹ آذر تا ۱۷ بهمن سال گذشته، ۱۹ شهروند بلوچ در ایران اعدام شده‌اند.
رافائل شنوئیل-هازان، مدیر «سازمان با هم علیه مجازات اعدام» (ECPM)» با اشاره به این روند میزان بالای اعدام‌ها در این مناطق ابراز «نگرانی شدید» کرده و خواستار توجه جامعه بین‌الملل به این موضوع شده است.
در میان فعالان سیاسی و مدنی نیز صدور حکم اعدام مصطفی صالحی و نوید افکاری که در اعتراضات سراسری علیه سیاست‌های حکومت شرکت کرده بودند و همچنین اجرای حکم اعدام روح‌الله زم که در کشور عراق ربوده شد و به ایران برده شد، سه پرونده شاخص سال ۲۰۲۰ بود.
سازمان حقوق بشر ایران تاکید کرده است که این پرونده‌ها که با محکومیت گسترده نهادهای بین‌المللی حقوق بشری مواجه شد، «نقض فاحش روند دادرسی عادلانه در ایران را نشان می‌دهد».
در بخش دیگری از این گزارش به اعدام یک مرد در تیرماه سال ۹۹ «به خاطر تکرار در نوشیدن مشروبات الکلی»، اشاره و تاکید شده است که «در سه دهه گذشته هیچ اعدام مستند یا اعلام شده‌ای با اتهام مصرف مشروب الکلی وجود نداشته» و این نخستین مورد اعدام به خاطر چند بار نوشیدن الکل بود.
بر اساس ماده ۱۳۶ قانون مجازات اسلامی، «هرگاه کسی سه بار مرتکب یک نوع جرم موجب حد شود و هر بار حد آن جرم بر او جاری گردد، حد وی در مرتبه چهارم اعدام است.»
بنا بر گزارش نهادهای بین‌المللی، ایران به تناسب سرانه جمعیت و میزان اعدام، به همراه چین بدترین وضعیت را در میان کشورهای جهان دارد.
