تکیه‌گاه هر جنبشی مبارزاتی مدرن به نوعیت جهانبینی و نحوه‌ی پراکتیزه کردن مبناهای نظری آن بستگی دارد. زمانی که روند مبارزه روح قوانین تئوریک همراه با پراکتیک در همدیگر عجین و بر مبنای اعتقادی باطنی خلق شود، این جنبش هرچند در تنگنا قرار گیرد ولی بالاخره به اهداف تئوریک خود خواهد رسید. از سوی دیگر اگر این روند مبارزه در کش‌وقوس روند درازمدت نرسیدن به اهدافش قرار گیرد، مشکل از پراکتیک‌سینهای آن متد مبارزاتی و مبارزان رهرو آن مبانی نظری در قالب آن جنبش مبارزاتی نیست؛ بلکه دلیل آن بە ساختار حاکمیت سیاسی و اجتماعی موجود بر می‌گردد که همچون سدی در مقابل آن قرار می‌گیرد.
ساختار سیاسی حاکمه کە بر انقباض خواست سیاسی –معمولا برآمده از تئوری مبارزاتی است- استوار است، نقش حصاری محکم و عایق‌وار برای نفوذ تئوری مدرن را به خود می‌گیرد و معضل اصلی از چنین ساختار حاکمیتی عدم تحمل و انکار آن دستە حقوقی است که مبارزان در چارچوب جنبشی برای آن مبارزه می‌نمایند. نوعیت این سیستمهای حاکم نیز در کشورهای مختلف با هم متفاوت بودە و نقش اعتقادات افراد در رأس قدرت و فشار مجاب کردن هرم قدرت حاکمه از سوی طبقات مختلف جامعه در قبولاندن تئوری سیاسی که جنبشی مبارزاتی آنرا سرلوحه‌ی کار فعالیت مبارزاتی قرار داده است هم اهمیت بسزایی دارد.
یکی از طولانی‌ترین مبارزاتی که تا کنون به اهداف خود نرسیده جنبش کورد می‌باشد. این جنبش که خواستگاه بخشی از آن شرق کوردستان (ایران) بودە و رهبری آنرا حزب دموکرات کوردستان با سابقەی مبارزاتی نزدیک بە به هشت دهه بر عهده دارد، تا بە اکنون با مانع حاکمیتی مستبد و خودکامه در دو شکل سلطنتی و جمهوری اسلامی مواجه بوده و هست. از بدو تأسیس حزب دموکرات کوردستان شعار دموکراسی‌خواهی با حفظ رسیدن به حقوق حقه‌ی ملت کورد همیشه سرلوحه تئوریک این حزب بود. حزب دموکرات زمانیکه اقدام به تشکیل جمهوری کوردستان کرد، این روند دموکراسی‌خواهی اشکال عملی آن در چارچوب ارکان اصلی شاکله‌ی یک سیستم حاکمه‌ی دموکراتیک را به خوبی نشان داد. این ارکان شامل: آزادی بیان، اعطای حقوق برابر زنان و مردان، رعایت حقوق کودکان، اهمیت دادن به حقوق اصناف، حقوق اجتماعی برابر و برابری حقوقی ادیان و حتی بە رسمیت شناختن و تامین حقوق سایر ملیتهایی بود که در چارچوب حاکمیت جمهوری کوردستان قرار گرفتە بودند. این جمهوری کوردی که توسط حزب دموکرات کوردستان تشکیل شد، قربانی نوعیت برخورد سخت عقلیت سیستم کلونیالیستی – درحالیکە خود این سیستم در آن برهه‌ی زمانی کشوری اشغالی بیش نبود- برخواسته از ذهنی دیکتاتوری خودکامه بود و در نهایت عمر این جمهوری دموکراتیک با حملەی نظامی بە پایان رسید. اگرچە جمهوری کوردستان سقوط کرد، اما حزب دموکرات کوردستان توسط کادرهای خود سازمان دادە شد و پس از وقفه‌ای به مبارزات خود ادامه داد. دوره‌ی بعد از جمهوری کوردستان برای حزب دموکرات دارای فراز و نشیبهای مبارزاتی بسیار است. با روند شکل‌گیری موج فکری چپ، تمایل و پیروی بیشتر خلقهای خاورمیانه برای رسیدن به حقوق ملی خود از اردوگاه سوسیالیستی، اما حزب دموکرات همچنان مبانی نظری خود – احقاق حقوق ملی ملت کورد- را حفظ نمود. دلیل آنهم به گفتمان و تحلیل پراگماتیکی رهبران حزب بر می‌گردد. حزب دموکرات که حکومتی جمهوری را ایجاد کردە بود در عمل با اجرای تئوری حزبی اساسنامه‌ای خود روبرو شده بود. برای همین شاکله‌ی حزبی خود همچنان که د. قاسملو از آن بە عنوان “سیمای دموکرات” نام می‌برد را حفظ کرد.
ساختار حزب دموکرات بیشتر ساختار سیستمی دولتی است تا حزبی. چرا؟ بە این دلیل که حزب دموکرات کوردستان با داشتن پیشنیه‌ی حکومتداری -هرچند کوتاه مدت- تئوری و عملکرد آن بیشتر تابع حکومتداری بودە و از سویی دیگر بیشتر عملکردهای تئوریک حزب دموکرات کوردستان بر سایر بخشهای کوردستان هم تأثیر گذاشت. برای نمونه چنین تأثیری، می‌توان بە تأسیس حزب دموکرات کوردستان عراق اشارە کرد.
ایجاد روابط دیپلماتیک با کشورهای دیگر از بدو تأسیس این حزب با رهبری پیشوا قاضی محمد شکل گرفت و اوج شکوفایی این روابط دیپلماتیک در دوران جمهوری کوردستان دیده می‌شود. داشتن این روابط دیپلماتیک و فرستادن هیات دیپلماتیک به تهران تا به جمهوری آذربایجان تا به اعزام هیاتی دیپلمات بە شوروی از جملەی این اقدامات می‌باشند. بعد دیگر روابط دیپلماتیک حزب دموکرات کوردستان به برهەی زمانی بعد از جمهوری کوردستان بر می‌گردد. در این مقطع روابط خارجی حزب دموکرات با احزاب و جامعەی جهانی کە تاکنون نیز ادامە دارد، روابط دیپلماتیک حزب دموکرات کوردستان به بعدی مبارزاتی تبدیل شدە کە بر معرفی خود بعنوان رهبر جنبش کورد با خواسته‌هایی ملی استوار است. عضویت در شورای انترناسیونال سوسیالیست از دستاوردهای بعد مبارزات دیپلماتیک حزب دموکرات کوردستان همچون سکاندار رهبری جنبش کورد در شرق کوردستان است کە حائز اهمیت بسیار می‌باشد. برقراری ارتباط با جنبشهای سیاسی دیگر چه در داخل ایران و چه خارج از ایران، ایجاد روابطه حسنه با سایر احزاب در شرق کوردستان و بخشهای دیگر کوردستان با احزاب جنبش سراسری کورد بعد دیگری از روابط دیپلماتیک حزب دموکرات کوردستان می‌باشد.
قسم دیگر برقراری این روابط به بعد تئوریک تغییر شعار خودمختاری به فدرال‌خواهی حزب دموکرات کوردستان بر می‌گردد. در دورانی کە شعار استراتژیک حزب دموکرات کوردستان خودمختاری‌‌خواهی بود، حزب هموارە بر اتحاد دموکراتیک تأکید کردە است. بە همین دلیل زمانیکه حزب دموکرات عضویت شورای ملی مقاومت را می‌پذیرد، بر مبنای همان روابط دیپلماتیک/دموکراتیک است که اینگونە روابط با گروه و احزاب تا به شخصیتهای موجود در این شورا را منوط به رسمیت شناختن حقوق ملت کورد در استقرار خودمختاری برای کوردستان در چارچوب نظام دموکراتیک ایران می‌سازد که بعد دیگری از مبارزات دیپلماتیک بشمار می‌آید.
این مبارزه دیپلماتیک در ادامەی روند خود و در میان مخالفان و اپوزیسیون ایرانی با تغییر شعار استراتژیک حزب دموکرات- در کنگره سیزده حزب- پی گرفتە می‌شود که “دموکراسی برای ایران و خودموختاری برای کوردستان” جای خود را بە” تأمين حقوق ملی كورد در يك نظام دموكراتيك، فدرال و پلورال در ايران ” میدهد. متعاقب آن روند دیپلماتیک حزب دموکرات نیز وارد مرحله‌ای دیگر از روابط و هم‌اندیشی با سایر ملتهای موجود در جغرافیای ایران می‌شود که این نوع دیپلماسی راهبردی در ادامەی سعی خود موجب ایجاد کنگره ملتهای فدرال ایران بر مبنای همین شعار مندرج در اساسنامه حزب شدە و متعاقبا عضویت در شورای دموکراسی خواهان و همبستگی برای آزادی و برابری در ایران زوایای دیگری از اعتقاد به پلورالیسم و دموکراسی تا تهی کردن محتوای اتهام تجزیه‌طلبی در روابط دیپلماتیک است.
مبارزه‌ی مدنی در دنیای مدرن کارزاری نوینی برای به چالش کشیدن حاکمیت -در خصوص مطالبات اجتماعی تا سیاسی- است. در ایران اگرچە فعالیت سیاسی مدنی در جامعه‌ای با حاکمیت تئوکراتیک و مستبد خود درگیر مشکلات عدیده‌ای بودە و فضای تقریبا بسته‌ای برای فعالیتهای مدنی وجود دارد؛ اما این نوع فعالیتها در قالب نافرمانی مدنی تا به تأسیس انجمنها و نهادی مردم نهاد اکنون به حیات مدنی خود ادامه میدهند. مبارزه مدنی در ایران در بیشتر مواقع بەدلیل حساسیتهای حاکمیت هزینه‌های سنگین و هنگفتی برای فعالان آن -از زندان گرفتە تا شکنجە و حتی اعدام- در پی داشتە است. اما این نوع از مبارزات از سوی حزب دموکرات کوردستان که هموارە با حاکمیت مرکز در مبارزە بودە است، هموارە در دستور کار آن قرار داشتە و از آن حمایت و جانبداری بە عمل آوردە است. حزب دموکرات کوردستان که طلایه‌دار رهبری جنبش کورد در شرق کوردستان می‌باشد، علاوه براینکه روند دیپلماتیک در برابر جنبشی سراسری ایران را حفظ کرده است، برای سایر مبارزانی که خارج از چارچوب حزب دموکرات کوردستان نیز قرار دارند، می‌خواهد مسئولیتی مبارزاتی چه در سطح سراسری و حتی منطقەای ایجاد کند. دارا بودن چنین پارادایمی در حزب دموکرات کوردستان شمای سیستمی دولتی دارد تا به حزبی! زیرا ساختار حزبی معمولا دارای جزمگرایی و محدودیتها و تعصباتی است، اما وسعت پارادایم حزب دموکرات فراتر از این ساختار بودە و می‌توان گفت: حزب دموکرات کوردستان دارای زیرساختی حکومتی توام با فرهنگ دموکراتیک می‌باشد که در قالب حزبی به مبارزات خود ادامه میدهد.
د. قاسلمو، دبیرکل پیشین حزب دموکرات کوردستان در سخنانی کە بمناسبت دوم بهمن، چهل و یکمین سالروز تأسیس حزب دموکرات کوردستان ایراد کردە است، بر این صحە گذاشتە و می‌گوید: “حزب دموکرات برای آزادی و دموکراسی مبارزه می‌کند و کسی کە برای آزادی در آینده مبارزه کند، نمی‌تواند در این مسیر دموکراسی را نادیدە بگیرد و برای آن احترام قائل نباشد. فردی کە بە معنای واقعی دموکرات است و عمیقا به دموکراسی علاقه‌مند باشد، باید از هم اکنون چه در داخل حزب و چه در خارج از حزب برای دیگر عقاید و تفکرات افراد دیگر احترام قائل باشد. دموکرات (عضو حزب دموکرات) آن فردی نیست که فقط برای اشخاصی احترام قائل باشد که طرفدار حزب دموکرات هستند. هر فرد و گروهی تا هنگامی کە علیه ما دست به اسلحه نبرده است، ما تاب نظرات و عقاید مخالف آنان را می‌آوریم و این یکی از آن پیامهایی است که قاضی محمد بزرگ برای ما به ارث باقی گذاشته کە باید دموکرات باشیم و تا آخر هم دموکرات باقی بمانیم.”
این چنین منش و دیدگاهی در بیانات د. قاسلمو نشان از ساختاری فراحزبی بودە و می‌توان آنرا در چارچوب سیستم حاکمیتی تعریف کرد. بعد دیگر این سخنان د. قاسلمو اشارەی ایشان به پیشینه‌ی تاریخی چنین پارادایمی به دوران پیشوای قاضی محمد می‌باشد که علاوه بر رهبری حزب دموکرات، رئیس جمهوری کوردستان را هم بر عهده داشت. این مبادی که ذکر شد، نشان دهندەی آنانند که حزب دموکرات کوردستان اکنون با فرهنگ دولتمداری- دموکراتیک در ساختاری حزبی جای گرفته است. زمانیکه د. قاسلمو همچون پرسپکتیوی به دارابودن شخصیتی دموکرات در داخل حزب تأکید و در عین حال احترام گذاشتن به سایر اندیشه و اعتقاداتی که خارج از حزب دموکرات را برای تمامی اعضاء حزبی خاطرنشان می کند، مستدلا ساختاری حاکمیتی دموکراتیک و نه تام حزبی است که دارای چنین ظرفیتی از پذیرش هر نوع انتقادی را دارد.
