برگردان: مسعود رواندوست
٢٢ آوریل ١٨٩٨ اولین شمارە “کوردستان” نخستین روزنامە کردی از سوی مقداد مدحت بدرخان در شهر قاهرە مصر منتشر گردید. ١١٧ سال از این تاریخ گذشتە است. انتشار این روزنامە از لحاظ سیاسی و فرهنگی دارای اهمیت ویژەایست؛ در این مدت روزنامەنگاری کردی در عرصەهای گوناگان خدمات زیادی بە ملت کرد کردەاست، اما موانع و مشکلات زیادی نیز پیش رو دارد. اگرچە سرنوشت این روزنامە نیز از سرنوشت ملت تکە تکە شدە کرد جدا نبود، اما سرآغازی گردید بر روند روزنامەنگاری کردی کە تاکنون بدون داشتن دولت و کشور مستقل خود، ادامە دارد.
در این مقالە از دو دیدگاه بە روند روزنامە نگاری کردی نگریستە شدە است؛ اول، تأثیرات مثبتی کە روزنامەنگاری کردی بر شرایط سیاسی و روشنفکری کردی داشتە و دارد، دوم، موانع و کمبودهایی کە روزنامەنگاری کردی با آن روبروست.
از لحاظ فرهنگی روزنامەنگاری کردی تأثیر بسیار مثبتی بر ملت کرد داشتە است. اگر نگوییم اولین روزنامە کردی، اولین گام در جهت نوشتن نثر کردی است، میتوان گفت کە جزو اولین قدمها در این عرصە است. تا آن زمان زبان نگارش کردها همچون بسیاری از ملل دیگر زبان شعر بود. شعر وظیفە بازگوکردن همە مسائل را برعهدە داشت؛ مسائل فلسفی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی و داستان و … با زبان شعر بیان می‌شدند. با پیشرفت جامعە دیگر نمی‌شد همە چیز بە زبان شعر باشد، زیرا هم دشوار است، هم تنها از دست شاعران بر‌می‌آمد. لذا بیان کردن مسائل سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و علمی و رساندن اخبار و رویدادها نیازمند زبان نثر بود. شروع روند روزنامەنگاری بە معنای شروع یا حداقل توسعە نثر بود.
انتشار روزنامە کردی در زمانیکە سرکوب و انکار وجود کردها سیاست غالب تجزیەگران کردستان بود، کمک فراوانی بە تثبیت زبان کردنی نمود. زبانی کە تنها بعد کلامی داشتە باشد یا تجزیە می‌شود یان از بین می‌رود، حال اگر در جهت از بین بردن و آسمیلە کردنش نیز تلاش شود، این تهدید چند برابر خواهدشد. زبان با نوشتن ثبت می‌شود. بی جهت نیست کە در جاییکە دشمنان ملت مشکلی با سخن گفتن بە زبان کردی ندارند، با نوشتن و تحصیل زبان کردی مشکل دارند. در چنین شرایطی روزنامەنگاری بە زبان کردی، توانستەاست در این زمینە بسیار مفید و مٶثر باشد.
در زمینە تاریخ، بخش اعظم تاریخ ملت کرد یا بدست بیگانگان نگارش شدە یا از سوی دشمنانش. روزنامەنگاری کردی توانستەاست هم بە منبعی تاریخی برای نوسیندگان کرد بدل شود، هم قلمهای بسیاری پرورش دهد کە خود، تاریخ ملت کرد را بنویسند.
در زمانیکە کرد دارای دولت و کشور مستقلی نیست کە هم میهنان کرد را بە هم مرتبط سازد، روزنامەنگاری کردی تا حدودی نقش پل ارتباطی بین بخشها و مناطق مختلف کردستان را ایفا نمود. بسیار دیدە شدەاست کە روزنامەای از بخشی از کردستان بە بخش دیگری بردە شدە و دست بە دست گشتەاست.
از همە مهمتر اینکە روزنامەنگاری خود پایە و مبنای زمینەهای دیگر ارتباطات و حتی نوشتن کتاب است. رادیو، تلویزیون و امروزه سایتهای اینترنتی کمابیش مبنای کار خود را بر روزنامەنگاری بنانهادەاند. این رسانەها نیز بە دلیل بهرەبرداری از تکنولوژی پیشرفتە تأثیر بسزایی بر جامعە کردستان داشتە و مرزهای سیاسی و ایدئولوژیک را درنوردیدەاند. اگر زمانی روزنامە کردی می‌توانست سر خوانندە یان حامل خود را برباد دهد، امروزه دیگر روزنامە سوار بر امواجی است کە بە سختی میتوان سد راه آن شد.
در زمانیکە کردها هیچگاه معتقد نبودەاند کە از راه سلاح حقوقشان را محقق سازند و از روی اجبار و تنها برای دفاع از خویش دست بە سلاح بردەاند و هنگامیکە سانسور و نبود آزادی فعالیت سیاسی صدای جنبش آزادیخواهانە کرد را خاموش کردە، این بخش احظم روزنامەها هستند کە افکار احزاب سیاسی کرد را بە کردها و غیر کردها رساندەاند. بنابراین روزنامەنگاری کردی تریبون همە رنگ نیروهای سیاسی کرد بودەاست.
روزنامەنگاری کردی حتی در کشورهایی کە خواندن و نوشتن بە زبان کردی ممنوع است ــ هرچند هیچگاه جای تحصیل سیستماتیک را نمی‌گیرد ــ اما تا حدودی این خلاء را پر کردەاست، خصوصا در بین قشر بزرگسالان.
اگر بە موضوع موانع و مشکلات پیش روی روزنامەنگاری کردی بپردازیم، متأسفانە علیرغم تاریخی نسبتا طولانی، هنوز در این زمینە موانع و مشکلات جدی وجود دارد:
پیش از هرچیز کرد دارای دولت و کشور مستقل نیست کە روزنامە بە شیوەای روزانە و مرتب در سراسر کردستان پخش شود و روزنامەنگاری وظیفە حرفەای خود را بە معنای کلمە بە انجام برساند. کشورهایی نیز کە کردستان در بین آنها تقسیم شدەاست چنان آزاد و دمکراتیک نیستند کە نویسندگان کرد و روشنفکران کرد بتوانند با استفادە از این آزادی وظیفە حرفەای خود را بە انجام برسانند.
مشکل بزرگ دیگر روزنامەنگاری کردی، فقدان زبانی واحد و منسجم یا زبان استاندارد است. علاوە بر اینکە در هر منطقەای کە مجال انتشار روزنامە فراهم می‌گردد، بیشتر بە زبان آن منطقە نوشتە می‌شود، حتی روزنامەهای کردی کە امکان چاپ و انتشار می‌یابند از اصول زبانی واحد تبعیت نمی‌کنند و حداقل بە دو گویش نگاشتە می‌شوند.
تا بە امروز یک روزنامە کردی وجود ندارد کە بە تمام معنا روزنامەای باشد کە بدون در نظر گرفتن گروه یا ایدئولوژی سیاسی، منعکس کنندە منافع کلی ملت کرد و نقاط مشترک مردم کردستان با همە تفاوتهای مذهبی، زبانی و منطقەای باشد. روزنامەنگاری کردی فعلا مسیری طولانی در پیش دارد تا بە استانداردهای کار روزنامەنگاری برسد.
روزنامە کردی بە دلیل اینکە کاملا بە زندگی روزمرە مردم گرە نخوردە و بە بخشی از زندگیشان بدل نشدەاست، اگر از سوبسید حزب یا سازمانی سیاسی استفادە نکند، قادر نیست روی پای خود بایستد. روزنامەای کە حمایت مالی داشتە باشد، وابستگی سیاسی نیز خواهد داشت و در نتیجە نمی‌تواند همچون روزنامەای حرفەای کار کند و همە آن چیزهایی را منتشر کند کە مردم حق دارند از آن آگاه باشند.
بخش عظیمی از روزنامەنگاری کردی از دو جهت مشکل سیاسی دارد؛ یا بخشی از رسانە و تبلیغات احزاب هستند کە بە کمبود و نواقص آن اشارە شد، یا از سوی دولتهای حاکم بر کردستان ممنوع هستند. آن روزنامەهای کردی‌ای نیز کە در ایران و ترکیە منتشر می‌شوند در بهترین حالت امکان طرح مسائل اجتماعی و ادبی را دارند و در نهایت این دولتها فضایی برایشان ایجاد می‌کنند کە ناچار بە توقف شوند، بە همین دلیل در بین آنان نیز روزنامەای نمی‌توان یافت کە دارای سابقە و تاریخی طولانی باشد.
علاوەبراین بخش اعظم ملت کرد سرنوشت خویش را در دست ندارد و مجبور است بە زبان دوم تحصیل کند، با اینحال زبان و فرهنگ خویش را حفظ کردەاست کە در این مورد ملت کرد مدیون روزنامەنگاری است، زمینەای کە سنگ بنایش عبارت است از روزنامە “کوردستان” کە با دستان توانای مقداد مدحت بدرخان بنیان نهادەشد. دستی توانمند زیربنای تاریخ تا بە امروز ١١٧ سالەی روزنامەنگاری را بنانهاد، دەستی توانا یا دستانی توانا نیز لازم است راه را برایش هموار سازند و آن را پیش برند و بە استانداردهای روزنامەنگاری حرفەای برسانند.
درشماره‌ی٦٥٤ روزنامه «کوردستان» منتشر شده است
