امکان ‌سنجی اجرای تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران

کیت جانسون

چند روز مانده به موعد رسمی شروع تحریم‌های آمریکا علیه صادرات نفت ایران، عدم اطلاع دقیق از میزان فروش نفت خام ایران _ یا کشورهایی که به خرید آن از ایران ادامه می‌دهند _ موجب طرح پرسش‌هایی در مورد میزان اثربخشی کمپین  واشینگتن علیه تهران شده‌ است.

در پی اعلام خروج ایالات متحده‌ی آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران توسط پرزیدنت ترامپ و به‌دنبال آن، اعلام برقراری تحریم‌های آمریکا علیه صادرات نفت ایران، ایران در پی تقلا _توأم با توفیق نسبی_ برای حفظ یکی از مهمترین منابع درآمدی‌اش می‌باشد. اگرچه اداره‌ی ترامپ امیدوار است که بتواند صادرات نفت ایران را به صفر برساند، ولی تا کنون این امر محقق نشده ‌است.

دست‌یابی به یک تصویر دقیق از اینکه در واقع تحریم‌های جدید به چه میزان صادرات نفت ایران را تحت تأثیر قرار داده‌ است، دشوار به‌نظر می‌رسد. ارزیابی‌های صورت‌گرفته از جانب آژانس بین‌المللی انرژی، اداره‌ی اطلاعات انرژی ایالات متحده، و مشاوران مستقل (حوزه انرژی)، صادرات کنونی نفت ایران را بین 1.6 تا 1.7 میلیون بشکه در روز تخمین می‌زنند، که نسبت به 2.5 میلیون بشکه‌ در روز که قبل از تحریم‌ها اعلام شده‌ بود، کاهش یافته ‌است. این کاهش صدور نفت _ با عطف به تأثیرات کلی‌‌ای که تحریم‌های اداره‌ی اوباما بر صادرات نفت ایران برجای گذاشت _ قابل ملاحظه بوده و بیشتر از میزان مورد انتظار اکثر ناظران در آغاز (تحریم‌ها) بود.

با این حال، ابهامات زیادی نیز در مورد سازوکارهای مرتبط با محموله‌های نفت خام ایران وجود دارد. تانکرتراکر (Tanker Tracker)، استفاده از داده‌های ماهواره‌ای برای تعقیب محموله‌های فیزیکی، اواخر هفته گذشته پیش‌بینی کرده‌ بود که صادرات نفت ایران تنها اندکی کاهش یافته و به 2.2 میلیون بشکه در روز رسیده‌ است. به‌نظر می‌رسد که رقم‌های بالاتر از این نیز با گزارش‌هایی در مورد جریان مقادیر در حال افزایش نفت ایران به سمت هند و چین، دو تا از بزرگ‌ترین مشتریان تهران، مطرح می‌شوند.

هم‌زمان با درخواست‌های ایالات متحده برای توقف خرید نفت از ایران، به‌نظر می‌رسد برخی کشورها خواهان کسب معافیت‌هایی از اداره‌ی ترامپ برای تداوم تجارت با ایران می‌باشند. ترکیه، یکی از عمده‌ترین مشتریان اروپایی نفت ایران، در تلاش برای کسب  معافیت‌هایی به منظور ادامه‌ی خرید مقادیری نفت از ایران پس از اجرای تحریم‌ها می‌باشد.

با این وجود، حتی آگاه‌ترین افراد در جهان انرژی نیز _ با توجه به خواست موجود در بخش‌هایی از اروپا و آسیا برای نفت خام ایران _ در مورد این‌که در نهایت و پس از اجرای تحریم‌های ایالات متحده در اوایل ماه نوامبر چه اتفاقی خواهد افتاد، دچار تردید می‌باشند. در همین راستا، عربستان سعودی نیز، که متعهد ( اگرچه با تقلا ) شده‌ است تا به جبران کمبود نفت ایران و ثبات‌بخشی به بازار یاری رساند، زمانی که سعی می‌کند که از تأثیرات نهایی تحریم‌های آمریکا سر در آورد، دست‌های خود را ( به نشانه تسلیم) بالا می‌برد.

خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان، در مصاحبه‌ای با تاس (آژانس خبرگزاری روسیه) گفته بود: “تحریم‌هایی علیه ایران وضع شده‌ است، اما هیچ کس هیچ سرنخی راجع به این‌که صادرات نفت ایران چه خواهد شد، ندارد”. این (پرسش)، برای عربستان سعودی و نیز اقتصاد جهانی یک پرسش اساسی می‌باشد. فالح معتقد است که عربستان سعودی، اگرچه توانایی جبران بخشی از کسری (نفت) ناشی از کاهش فوری صادرات ایران را دارد، اما این جبران کسری در شرایط کنونی و با توجه به داشتن ظرفیت محدود یدک به منظور پمپاژ نفت بیشتر، تا حد معینی می‌باشد.

الیزابت روزنبرگ، از مقامات پیشین وزارت خزانه‌داری در اداره‌ی اوباما که اکنون در مرکز امنیت جدید آمریکا فعالیت می‌کند، معتقد است: “این (وضعیت) که یک تصویر آشفته می‌باشد و همه انتظار آن را می‌کشیدند و به طور کامل پیش‌بینی می‌شد”.

برخلاف دور قبلی تحریم‌های ایالات متحده بر صادرات نفت ایران بین سال‌های 2012 تا 2015 _ کاهش تدریجی خرید نفت توسط مشتریان عمده _که به طور واضح بیان شده و با همراهی بخش عمده‌ی جامعه‌ی جهانی همراه بود، اداره‌ی ترامپ به طور ساده به همه کشورها اعلام نموده که خرید نفت خود از ایران را به صفر برسانند.

روزنبرگ معتقد است که “از آنجایی‌که هیچ استانداردی از جانب ایالات متحده که به طور برابر بر کشورهای معامله‌کننده با ایران اعمال شود، تعیین نشده‌ است، در نتیجه هر یک از مشتریان، با هدف کسب اطلاع از سهم بیشتر دیگران، خود را در تقابل با دیگران ارزیابی می‌کند”.

گزارش‌های منتشرشده در هفته گذشته مبنی بر این‌که ایران قادر خواهد بود مقادیری بیشتر از حد تصور نفت صادر کند، نگرانی‌های زیادی را برانگیخت. با این حال، برخی از کارشناسان، مخالف توجه بیش از حد به این اعداد و ارقام می‌باشند. زمانی که ایران پیشتر با تحریم‌های نفتی مواجه شد، به سمت ذخیره‌سازی بخشی از نفت پمپاژشده روی آورد، اگرچه در فروش آن توفیقی حاصل نکرد. سارا وخشوری، از مدیران پیشین بخش نفت در ایران و رئیس کنونی یک شرکت بین‌المللی مشاوره در حوزه‌ی انرژی (SVB) معتقد است که این بار نیز احتمالا چیز مشابهی رخ خواهد داد.

او همچنین معتقد است: “ایران در ماه‌های سپتامبر و اکتبر مقدار قابل‌توجهی از مایعات را در مخازن شناور و نیز مخازن ذخیره‌سازی در خارج از ایران اندوخته‌ بود. اگرچه همه‌ی این مقدار به‌فروش نرفت اما می‌توان آن را به‌عنوان صادرات در نظر گرفت”.

ریچارد نفیو، معمار پیشین تحریم‌های ایران در اداره‌ی اوباما که اکنون در مرکز سیاست جهانی انرژی در دانشگاه کلمبیا فعالیت می‌کند معتقد است که: البته ردگیری این مقدار نفت ذخیره شده در مخازن با توجه به این‌که معلوم نیست در طول مسیر چه اتفاقی برای آن خواهد افتاد، کار دشواری خواهد بود، “بنابراین، یک راه گریز نیز وجود دارد”.

بنابراین، اگر ارائه‌ی یک تصویر دقیق از میزان صادرات نفت ایران کار دشواری باشد، طبیعتا، سنجش میزان تأثیرات اقتصادی کمپین فشار ایالات متحده نیز دشوار خواهد بود. همچنین، قیمت‌های نفت خام، که در حدود بشکه‌ای 80 دلار شناور است، حدودا 40 درصد بیشتر از نرخ‌ها در طول سال 2017 می‌باشد. با این شرایط، حتی اگر از صادرات نفت ایران نیز کاسته شود، ممکن است میزان درآمدهای صادرات نفتی آن اندکی کاهش یابد.

نفیو معتقد است: “ایران بودجه‌ی خود را با نفت 57 دلاری تنظیم کرده ‌است، بنابراین نفت 80 دلاری با فرض کاهش صادرات آن، برای ایران ناخوشایند نیست”.‌

علاوه‌ بر ‌این، اقتصاد ایران از مشکلات دیگری نیز نظیر سقوط (بهای ارز داخلی) و تورم بالا نیز رنج می‌برد، که بازگشت تحریم‌های ایالات متحده موجب تشدید آن شده و چشم‌انداز رشد را تیره کرده‌ است. با این اوصاف و در حالی که اداره‌ی ترامپ در صدد تشدید فشارهای اقتصادی می‌باشد، با مانع دیگری روبه‌رو شده و آن: مقاومت اروپایی‌ها می‌باشد.

کشورهای (عضو) اتحادیه اروپا، به مانند چین و روسیه، همه خواهان حفظ توافق هسته‌ای سال 2015 با ایران می‌باشند. اتحادیه اروپا، که به دور از مقایسه تحریم‌های (کنونی) ایالات متحده با تحریم‌هایی که خود  بین سال‌های 2015-2012 بر نفت ایران اعمال کرده بود، فعالانه در پی تلاش برای ادامه تجارت با ایران بوده و نیز، در حال طراحی سازوکار مالی ویژه‌ای است که به ایران این امکان را خواهد داد تا بدون گرفتار شدن در دام تحریم‌های آمریکا، کماکان فروش نفت خود را ادامه دهد. وزیر امور خارجه‌ی فرانسه معتقد است که ایده‌ی مذکور، “موجب تسهیل معاملات مالی برای شرکت‌هایی خواهد شد که طبق قانون اروپا، خواهان حفظ روابط تجاری با ایران هستند”.

اتحادیه‌ی اروپا متعهد شده تا از راه‌های دیگری نظیر قانون مسدودکننده (blocking legislation)  مربوط به دهه‌ی 1990 از شرکت‌های اروپایی در مقابل تحریم‌های ایالات متحده محافظت کند، البته این‌بار به دلیل این‌که کمتر شرکتی حاضر است که از دسترسی به نظام مالی ایالات متحده محروم بماند. به‌نظر می‌رسد که ساز‌‌وکار پیشنهاد شده به منظور قادر ساختن ایران جهت ادامه‌ی روند فروش نفت، در صورت حمایت چین و روسیه تأثیرگذار باشد.

جاشوا کیرشنباوم، از مقامات پیشین خزانه‌داری (ایالات متحده) و فعال در صندوق مارشال آلمان در ایالات متحده‌ی آمریکا معتقد است: “اگر اروپایی‌ها و به‌طور بالقوه شرکت‌های چینی‌ و روسی بخواهند خود را درگیر کنند، احتمال تداوم فروش نفت ایران بسیار زیاد است”.

در حالی که مقامات فرانسوی از به‌کارگیری سازوکار ویژه به منظور دور زدن طیف گسترده‌ای از تحریم‌های فراسرزمینی دم می‌زنند، از دید کیرشنباوم، هدف این تلاش‌ها، حفظ توافق هسته‌ای اگرچه برای مدتی کوتاه می‌باشد.

از دید کیرشنباوم: “به‌نظر می‌رسد که استراتژی اروپایی‌ها، فراهم نمودن شرایطی است که از طریق آن بتوانند ایران را به مدت دو سال دیگر در توافق هسته‌ای نگه دارند، تا ببینند که چه خواهد شد”.

کیرشنباوم بر این باور است که اگرچه هنوز برای گفتن این‌که آیا تلاش اروپایی‌ها برای حمایت از ایران نتیجه‌بخش خواهد بود یا نه خیلی زود است، اما در واقع، آن‌ها (اروپایی‌ها) عمدتا در تلاش برای برجسته نمودن مشکلاتشان با رویکرد (حاکم بر) اداره‌ی ترامپ می‌باشند.

بنا به اعتقاد کیرشنباوم: “اینکه اتحادیه‌ی اروپا در حال هماهنگی فعال با چین و روسیه برای دور شدن از تحریم‌های ما باشد، برای سیاست ایالات متحده مسئله‌ی مطلوبی نیست. ما اروپا را به گوشه (زمین) راندیم”.

از دیدگاه روزنبرگ، نباید انتظار تصویر شفاف‌تری _ حتی پس از این‌که تحریم‌های آمریکا در نوامبر به صورت رسمی برقرار شوند_ (از وضعیت موجود) داشت. کشورهایی که به خرید نفت از ایران ادامه می‌دهند، احتمالا می‌خواهند این امر را که تا چه میزان و بدون مواجه‌ شدن با جریمه‌های مالی از جانب واشینگتن قادر خواهند بود که به خریدهای خود ادامه دهند، دریابند و از این طریق، سیاست‌مداران ایالات متحده را در موقعیت دشواری که به‌طور بالقوه مجبور به تحریم متحدان نزدیک خود شوند، قرار دهند.

روزنبرگ معتقد است که باید دید که: “آیا ایالات متحده اقدامات اجرایی را علیه هر کسی که بخواهد (از ایران نفت) بخرد اعمال خواهد کرد، یا از این کار منصرف می‌شود؟ او همچنین معتقد است که ممکن است تلاش‌های اداره‌ی ترامپ جهت به‌کارگیری جایگاه محوری نظام مالی ایالات متحده به منظور اعمال فشار بر ایران، نتیجه معکوس بدهد.

او همچنین بر این باور است که: “این تلاش، نتیجه‌ی وجود نوعی میل در به‌کارگیری توان آمریکا در نظام مالی جهانی می‌باشد، ولی در عوض منجر به کاهش آن (توان) خواهد شد”.

در نهایت، نفیو معتقد است در‌صورتی‌که تأثیرات ناشی از تحریم‌های نفتی کمتر از حد پیش‌بینی باشد، ممکن است هدف اداره ترامپ برای وادار کردن ایران به‌منظور ایجاد تغییرات اساسی در رفتارش ناکام بماند.

وی معتقد است که “نکته‌ی کلیدی در مورد اداره‌ی کنونی (ایالات متحده) این است که آن‌ها روی این‌که با ابهت جلوه کنند شرط‌بندی کرده‌اند، بنابراین، (از دید آنان) یکه‌تازی مؤثرتر از همکاری و صبر خواهد بود”. او همچنین افزود: “اگر دولت ایران تنها در فکر گذر زمان (سال کنونی) باشد، که من تقریبا از این بابت اطمینان دارم، بنابراین فکر می‌کنم که در این شرایط، اداره کنونی (ایالات متحده) برای یافتن (بهترین) راهکار به هر دری خواد زد”.